Kruklanki to gminna wieś położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, nad jeziorem Gołdopiwo, w pobliżu Puszczy Boreckiej.
Wieś ta w swojej historii posiadała kilka nazw. Od młyna nazwana była Szumiwodą. W dokumentach niemieckich wymieniano ją jako Kreuglin, Krauglienen, Kraukelin, Krucklanicken, aż powstała urzędowa nazwa: Kruglanken. W 1938 roku zmieniono ją na Kraukeln.
Pierwsze informacje na temat wsi pochodzą z XVI wieku, kiedy to jej sołtysem został Jan Bębelnik. Wiosną 1545 roku starosta węgorzewski sprzedał mu za 180 grzywien sześć włók sołeckich i zobowiązał do sprowadzenia osadników na pozostałe 54 włóki. Wśród 28 rodzin osadników było kilka litewskich. Znaczną większość stanowili Polacy.
Parafia kruklanecka
W 1574 roku wzniesiono nowy kościół. Parafia funkcjonowała znacznie wcześniej. Jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, w roku 1479 został zaproponowany na proboszcza Engelbrecht z diecezji warmińskiej. Nowy kościół wzniesiono z kamienia i z cegły, Jest otynkowany, jednonawowy, z dachem dwuspadowym. Na 25. metrowej wieży znajdują się dwa dzwony z XVIII wieku. Jako fundatorzy dzwonów wymienieni są m. in. Jakub Trzeciak, Jan Krzysztof Grabowski i Adam Wachowski. Ołtarz i ambona pochodzące z pierwszej połowy XVII wieku, w połowie XX wieku poddane były całkowitej renowacji. Mimo że we wsi wielokrotnie miały miejsce pożary, w 1766 roku osiem razy, kościół zawsze udawało się ocalić przed ogniem.
W XVII wieku zbudowano we wsi młyn należący do skarbu państwa.
Podczas dżumy 1710 roku w Kruklankach zmarły 132 osoby, w tym ostatni przedstawiciel szlacheckiego rodu von Gansenów. W roku 1875 przy rozbiórce ceglanej podłogi kościoła odkryto po lewej stronie ołtarza ich grobowiec. Na kamieniu nagrobnym wyryty był napis łaciński, który w przekładzie brzmi: „Tu spoczywa Anna Maria Gänsen z domu Proeken obok swego syna Gotfryda Wilhelma Gansena, ostatniego potomka tego rodu w Prusach. Oboje zmarli we wrześniu 1710 roku z powodu zarazy. Napis wykuł Krystian Nowak, nauczyciel szkoły ludowej przy kościele w Kruklankach”.
Do parafii kruklaneckiej należały wsie: Boćwinka, Grądy Kruklaneckie, Jeziorowskie, Kruklanki, Możdżany, Podleśne, Regułówka, Sołdany, Sołtmany, Wyłudy i Żywki, a przed powstaniem parafii w Pozezdrzu, także Pozezdrze i Pieczarki. W roku 1800 uczniowie wszystkich szkół tej parafii byli narodowości polskiej. Statystyka kościelna z roku 1834 wykazała 3403 Polaków i 831 Niemców, a spis ludności z 1858 roku 2837 Polaków i 2503 Niemców. Z kolei w roku 1890 liczbę Polaków szacowano na trzecią część ogółu mieszkańców parafii.
Rozwój wsi królewskiej
W tym samym okresie co kościół powstała szkoła. W 1858 roku miała 97 uczniów, a w 1935 roku istniały we wsi dwie szkoły: jedna posiadała trzech nauczycieli i 139 uczniów, druga zaś jednego nauczyciela i 36 uczniów. 1 października 1874 roku utworzono Urząd Stanu Cywilnego. Istniał do 1945 roku. Pierwszym urzędnikiem stanu cywilnego był właściciel ziemski Morstei, a ostatnim nauczyciel Johann Kempka.
Przełom XIX i XX wieku to okres intensywnego rozwoju dróg i połączeń kolejowych w Prusach Wschodnich. To też szansa na rozwój Kruklanek. W 1908 r. uruchomiono połączenie Olecka z Kruklankami, a przez nie z Węgorzewem i z Giżyckiem. Inwestycje te pociągnęła za sobą powstanie całej infrastruktury kolejowej, w tym mostów, budynków, przystanków kolejowych, ramp załadunkowych i dróg. Wielu mieszkańców znalazło pracę przy budowie, a następnie obsłudze ruchu kolejowego oraz przy pracach torowych. Przez powiaty: giżycki i węgorzewski transportowano ogromne ilości drzewa z Puszczy Piskiej i Boreckiej. Od 1910 roku w Kruklankach funkcjonował duży skład drewna, w tym podkładów kolejowych.
Według spisu z 1858 roku Kruklanki były wsią królewską, o obszarze 59 włók i 9 mórg, z 673 mieszkańcami. Spis z 1933 roku podaje 1180, a spis z 1939 roku 1222 mieszkańców.
Okres wojen
Kruklanki bardzo ucierpiały w czasie walk w latach 1914—1915. Od listopada 1914 do lutego 1915 r. przebiegała na tych terenach zmienna linia frontu. W tym okresie granaty rozbiły wieżę kościoła. Na wieży znajdowało się rosyjskie stanowisko obserwacyjne. Szkody naprawiono jeszcze w czasie wojny. Kościół był przez lata ewangelicki. W roku 1946 został przejęty przez katolików jako kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Parafia została erygowana w 1962r. W 1968 roku kościół został wpisany na listę zabytków.
Do zabytków należy również zespół dworski powstały w I połowie XIX wieku, który do końca II wojny światowej należał do rodu Lorków.
W okresie II wojny światowej powstał w okolicy Kruklanek system umocnień zbudowany z bunkrów żelbetowych i rowów, wchodzący w skład Giżyckiego Rejonu Umocnień.
Jednak umocnienia nie wpłynęły na działania zbrojne podczas wojny. Armia Czerwona doprowadziła do szybkiego wycofania się wojsk niemieckich. Dziś jest to 7 km ścieżka przyrodniczo-edukacyjną „Odkryj z nami tajemnice Kruklanek”. Na jej trasie można obejrzeć między innymi ruiny bunkrów.
Po wojnie władze rozpoczęły akcję „Wisła”, proces przymusowego przesiedlania ludności pochodzenia ukraińskiego z południowo-wschodnich regionów powojennej Polski. Do powiatu węgorzewskiego trafiło 7428 osób w 19 transportach. Akcja osiedleńcza trwała w tym regionie od 5 maja do 5 lipca 1947 r.
Powstanie cerkwi prawosławnej i grekokatolickiej
Wśród przesiedlonych Ukraińców znaleźli się wierni obrządku grekokatolickiego oraz wyznawców prawosławia. Jednym z działaczy religijnych był były więzień obozu w Jaworznie ks. Damian Towstiuk. Zgodę od władz na swoją działalność otrzymał dopiero w 1954 r. Do tego czasu wierni spotykali się w prywatnych domach. Jako budynek na swoja świątynię otrzymali dziewiętnastowieczną kaplicę cmentarną. Przy adaptacji na własne potrzeby zamieszczono wewnątrz ikonostas a szczyt ozdobiono małą kopułką. Od 1973 r. budynek stanowi własność Kościoła Prawosławnego.
Również wierni obrządku grekokatolickiego napotkali wiele trudności ze strony władz. Początkowo mogli oni korzystać wyłącznie z kościołów rzymskokatolickich. W 1956 władze zgodziły się na odprawianie mszy w rodzimym języku. Msze greckokatolickie w kościele w Kruklankach zaczęto odprawiać w 1962 roku. Kamień węgielny pod budowę cerkwi grekokatolickiej wmurowano dopiero w 1996 r. Poświęcenie cerkiew św. Jozafata Kuncewicza, nastąpiło 14 września 2002 r.
Po przeprowadzonym remoncie, w 1948r. swoją działalność wznowiła szkoła podstawowa. Nauczanie odbywało się początkowo w czterech łączonych klasach, do których uczęszczało 48 uczniów. W 1955r. w Kruklankach uruchomiono wiejskie kino. W 1960 roku we wsi było 248 budynków mieszkalnych.
Od 1958 roku władze powiatu węgorzewskiego rozpoczęły prace nad stworzeniem bazy turystycznej opierającej się o wiejskie kwatery prywatne. Początkowo ludność wiejska niechętnie wynajmowała pokoje i decydowała się na żywienie przybyszów. W tym czasie 75 rodzin przyjęło do siebie wczasowiczów, głównie w Pozezdrzu (32), Kruklankach (29) i Budrach (11). Druga połowa lat sześćdziesiątych to już około tysiąca rodzin wynajmujących pokoje turystom i zapewniających im wyżywienie.
W latach 1983 -1984 powstał serial historyczno-obyczajowy „Pan na Żuławach”. Znaczna część zdjęć do tej produkcji powstała na Mazurach, w tym w Kruklankach na stacji kolejowej, która dziś już nie istnieje.
Współcześnie
Wieś Kruklanki ma 1 338 mieszkańców (2021r.), z czego ok. 52 % stanowią kobiety. W latach 1998-2021 liczba mieszkańców wzrosła o 18,5%.
W zachodniej części wsi, przy powiatowej drodze wiodącej do Giżycka i Pozezdrza znajduje się cmentarz z okresu I wojny światowej. Jest miejscem spoczynku 20 żołnierzy armii niemieckiej, w tym 11 o znanej tożsamości i 54 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej. Po II wojnie światowej usunięto część pomnika z płaskorzeźbą germańskiego rycerza.
Na terenie miejscowości działa Gminny Ośrodek Kultury w Kruklankach. Od 1 stycznia 2010 roku Ośrodek Kultury Gminy Kruklanki prowadzi Niepubliczny Punkt Przedszkolny „Chatka Puchatka”. W Kruklankach co roku odbywają się obchody Nocy Kupały oraz plener rzeźbiarski. Plener jest imprezą otwartą, co oznacza, że każdy może spróbować swoich sił w rzeźbieniu. W tym czasie we wsi obchodzone są Dni Kruklanek, podczas których odbywają się koncerty, pokazy i zawody.
Przez miejscowość przepływa rzeka Sapina, doskonale nadająca się na spływy kajakowe. A nad jeziorem znajduje się plaża gminna, na której mieści się ogrodzony plac zabaw dla dzieci. W pobliżu znajdują się boiska do gry w piłkę koszykową oraz siatkówkę plażową. Na miejscu można wynająć turystyczny sprzęt wodny. Jezioro objęte jest strefą ciszy, co sprzyja wypoczynkowi nad wodą w ciszy i spokoju.
Na obszarze wsi Kruklanki znajduje się 10 zabytkowych obiektów wpisanych do rejestru zabytków, w tym dziewiętnastowieczne budynki gospodarcze, osiemnastowieczna obora, cmentarz przykościelny. We wsi znajduje się 6 form ochrony przyrody: obszar chronionego krajobrazu i pięć pomników przyrody.
Źródło:
- Andrzej Wakar i Bohdan Wilamowski, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom IV
- kruklanki.pl
- polskawliczbach.pl
Dodaj komentarz na Facebooku