Chochołów – wieś położona w dolinie Czarnego Dunajca, w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, przy granicy polsko-słowackiej.
Początki wsi sięgają pierwszej dekady XVI wieku. Pozwolenie na założenie Chochołowa otrzymał w 1505 r. od Zygmunta Starego, Jan Jordan, starosta nowotarski. Około 1580 roku sołtysem został Bartłomiej Kluska, później Chochołowski. Jak podaje dr Stanisław Eljasz Rodzikowski, w Nowotarszczyźnie w zwyczaju było przyjmowanie przez sołtysów nazwisk od wsi rodzinnych. I mimo że przywilej nadano wcześniej, to prawdopodobnie dopiero Bartłomiej Chochołowski ściągnął osadników do Chochołowa. Podczas wypraw moskiewskich Chochołowski odznaczył się walecznością, za co Batory nadał mu osobnym przywilejem dziedziczne sołtystwo w Chochołowie. Zygmunt III przywilejem z 1592 roku potwierdził prawa nadane przez króla Stefana Batorego, a także nadał przywilej „uwalnia od wszelkich robót, czynszów i innych podatków, okrom dziesięcin kościołowi należących”.
„Potomkowie Bartłomieja własną pracą i zasługą zarabiają na nowe przywileje, bo oto niedługo potem w r. 1595 nadaje król Zygmunt III, Stanisławowi Chochołowskiemu, następcy Bartłomieja za zasługi, które okazał w służbie na Podolu i gdzieindziej, przywilej potwierdzający dawne prawa”. Źródło: Powstanie Chochołowskie, dr. Stanisław Eliasz Radzikowski
I tak w 1633 r. król Władysław IV potwierdził przywileje Błażejowi i Tomaszowi Chochołowskim, synom Stanisława, a w 1669 r. również Michał Wiśniowiecki wspomina o zasługach rodziny Chochołowskich. Jednak to wydarzenia z 1846 roku sprawiły, że wieś stała się znana nie tylko na Podhalu, ale w całym kraju. Insurekcja Chochołowska, nazywana przez górali „poruseństwem chochołowskim” była zbrojnym wystąpieniem górali przeciwko austriackiemu zaborcy.
Powstanie chochołowskie
Powstanie przygotowane było przez powstańczy Rząd Narodowy w Krakowie i miało zacząć się 21 lutego. Grupę górali z Chochołowa i sąsiednich wiosek namówili do zrywu nauczyciel i organista z Chochołowa Jan Kanty Adrusikiewicz oraz poeta Julian Goslar i księża Józef Kmietowicz z Chochołowa, Michał Głowacki z Poronina i Michał Janiczak z Szaflar. Górale prowadzący spór o grunty z ziemianinem Kajetanem Borowskim szybko dali przekonać się do buntu przeciwko władzy austriackiej, którą wykorzystywał w tym konflikcie Borowski.
Gdy jednak władze austriackie poznały powstańcze plany, odwołano je. Wiadomość o tym nie dotarła do Chochołowa i w sobotę wieczorem 21 lutego 1846 r. uzbrojeni górale pod wodzą Andrusikiewicza i Wojciecha Lebiockiego napadli na koszary straży skarbowej w Suchej Górze. Skonfiskowali broń i 600 guldenów, zrzucili z budynku godło cesarskie i zniszczyli słup graniczny. Powstańcy zdobyli także posterunek straży skarbowej w Witowie oraz zarekwirowali broń z nadleśnictw w Witowie i w Kościelisku. W niedzielę ks. Kmietowicz wezwał górali do przyłączenia się do powstania. Do zrywu dołączyło się około 500 mieszkańców z okolicznych wsi.
„Chochołowianie powstają z zupełną świadomością, co czynią, uważają to za rzecz tak prostą, za obowiązek, bo tak być ma, Bóg wie co robi, Bóg tak chce, że odrazu na wezwanie organisty i wikarego wyproszczają kosy, zbierają broń i powstają. Idą do walki z najbliższą strażą austryacką na cle granicznem od Węgier, a idą z myślą, że będzie to rok walki koniecznej, a po nim sto lat pokoju. Potem urządzą sobie Polacy dom, jak chcą, wybiorą króla, albo może, żeby znów szlachta nie uciskała ludu, jak dawniej pod królem – postanowią Rzeczpospolitą nową, sprawiedliwą”. Źródło: Powstanie Chochołowskie, dr. Stanisław Eliasz Radzikowski
Po klęsce powstania
Powstanie chochołowskie jednak zostało spacyfikowane. Austriacy podpuścili mieszkańców Czarnego Dunajca mówiąc, że chochołowianie chcą ich zaatakować. W nocy z 22 na 23 lutego ruszył na powstańców oddział około 20 strażników i 150 chłopów czarnodunajeckich. Atak ten powstańcom udał się odeprzeć. Jednak 23 lutego do Chochołowa przybyła nowa grupa strażników ze zmuszonymi do walki chłopami z Czarnego Dunajca. Tym razem powstańcy musieli się poddać.
Około 150. powstańców aresztowano. Wielu z nich znalazło się w więzieniach Spielbergu, Kufsteinu i Wiśnicza. Ks. Kmietowicz otrzymał wyrok śmierci, zamieniony później na wieloletnie więzienie. Wszystkich uwolniono w wyniku rewolucji 1848 roku, zwanej „Wiosną Ludów”. Po klęsce powstania mieszkańcy Chochłowa ustawili na skraju wsi figurę św. Jana Nepomucena, która „na złość” czarnodunajcanom umiejscowili tyłem do Czarnego Dunajca.
W Chochołowie w zabytkowej chałupie Jana Bafii z końca XVIII w., mieści się Muzeum Powstania Chochołowskiego. W 1846 r. prawdopodobnie miała w niej miejsce narada przed wybuchem insurekcji. Wnętrze muzeum urządzono na wzór typowego góralskiego domu wiejskiego z połowy XIX wieku. Zebrane tu eksponaty, dokumenty, dzieła sztuki, fotografie obrazują dzieje wsi Chochołów oraz wydarzenia i sylwetki przywódców Powstania Chochołowskiego.
Mieszkańcy wsi
Opis mieszkańców Chochołowa odnajdujemy w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1880r.:
„Lud czystej krwi górale tatrzańscy, silnej i pięknej budowy ciała, mający wszystkie zalety i ujemne strony swej rasy: religijni, trzeźwi, pracowici, przemyślni i oszczędni, ale też i bardzo przebiegli i nieco wolnych obyczajów. Ubierają się w sukno własnego wyrobu: brunatna gunia, niedosięgająca kolan, białe spięte spodnie, ściągnięte paskiem, sznurowane krypcie lub węgierskie buty na nogach, maleńki okrągły kapelusz, koszula po pas spięta pod szyją mosiężną klamrą i toporek w ręku, oto ubiór górala z Chochołowa.”
Podczas II wojny światowej Chochołów był ośrodkiem ruchu partyzanckiego. Działali tu kurierzy tatrzańscy. Na trasie Budapeszt-Chochołów przenosili oni dokumenty, broń, pieniądze, przeprowadzali ludzi. Jednym z najsłynniejszych kurierów tatrzańskich był Stanisław Frączysty, który pod koniec października 1941 r. przeprowadził z Węgier do okupowanej przez Niemców Polski marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Aresztowany przez Niemców w lutym 1942 roku. Był więziony najpierw w gestapowskiej katowni Palace w Zakopanem, a później na Montelupich w Krakowie. Miesiąc później trafił do Auschwitz. Pod koniec 1944 r. wywieziono go do KL Buchenwald. Wrócił do Polski kilka miesięcy po wyzwoleniu obozu. Był rolnikiem, przez wiele lat sołtysem Chochołowa i prezesem lokalnej OSP oraz wieloletnim działaczem Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Rodzin Oświęcimskich.
Przy drodze Chochołów – Sucha Hora znajduje się głaz upamiętniający powrót do kraju marszałka Edwarda Rydza Śmigłego.
Parafia św. Jacka
W centrum Chochołowa stoi neogotycki kościół pod wezwaniem św. Jacka wzniesiony w latach 1853-73. Pierwotny kościółek powstać miał ok. 1600 roku. Początkowo była to jedynie drewniana kaplica. Z czasem dobudowano prezbiterium i wieżę. Kościółek zdobiły stare lipy. Od 1817 roku był to kościół parafialny, wcześniej wieś należała do parafii w Czarnym Dunajcu.
Nowy kościół poświęcono 14 czerwca 1874 r. Fundatorem był ks. Wojciech Blaszyński, proboszcz sidziński, urodzony w Chochołowie, który zginął podczas prac budowlanych w kościele. We wnętrzu znajdują się freski wykonane w 1870 r. przez krakowskiego malarza Walerego Eliasza-Radzikowskiego, a także 6 ołtarzy: wielki ołtarz i dwa boczne będące dziełem szkoły zakopiańskiej, kolejne dwa szkoły krakowskiej z 1911 r. Ostatni, mały ołtarz wykonany w stylu góralskim przez rzeźbiarza ludowego Szumala z Ostrowska, poświęcony jest matce Boskiej „Chochołowskiej”. Przed kościołem znajduje się kamienny pomnik upamiętniający Powstanie Chochołowskie.
Żywy skansen
Chochołów to zabytkowa góralska wieś o drewnianej zabudowie, wpisana do rejestru zabytków w 1965 r. jako rezerwat urbanistyczny i architektoniczny. Miejscowość nazywana jest żywym skansenem. W znacznej części składa się ze stuletnich, zabytkowych góralskich chat zbudowanych z bali, które uznane są przez UNESCO zabytkami klasy „0”. Domy w większości zachowały swój oryginalny układ, składają się z dwóch izb, przedsionka i komory. A poddasze, dawniej służące do przechowywania siana, dziś jest dodatkową izbą. Mieszkańcy Chochołowa dokładają starań, aby ich chałupy wyglądały jak nowe. Tradycyjnie na wiosnę, przed Bożym Ciałem odbywa się dwudniowe szorowanie drewnianych domów, za pomocą wodą z detergentem i szczotki. Gdy drewno jest już czyste, chałupy szmatami wycierane są do sucha. Jednak stuletnie domy, jako zabytki są pod ochroną konserwatora. Żadne remonty tych budynków nie mogą być więc dokonywane bez jego zgody, co znaczne może utrudniać codzienne funkcjonowanie mieszkańców.
Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności z 2021 roku liczba mieszkańców wsi wynosiła 1,2 tys. W latach 1998-2021 liczba mieszkańców wzrosła o 9 proc.
Wieś słynie również z ogromnego kompleksu basenów termalnych. W kompleksie znajdziemy baseny wewnętrzne i zewnętrzne z wodami termalnymi i różnorodnymi atrakcjami oraz strefę spa & wellness. W bezpośrednim sąsiedztwie Chochołowskich Term znajduje się kolejna atrakcja, czyli park linowy. Ofertę parku skierowano zarówno do dzieci, jak też dorosłych. W miejscowości znajduje się także kompleks skoczni narciarskich, z dwiema skoczniami HS16 i HS30 oraz zapleczem niezbędnym do treningów.
Przy drodze do Chochołowa spotkamy bacówki, w których można zakupić tradycyjne oscypki, podpatrzeć jak powstają, a także spróbować żyntycy, czyli góralskiej serwatki.
Źródło:
- Dr. Stanisław Eliasz Radzikowski; Powstanie Chochołowskie; Lwów 1904r;
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom I;
- muzeumtatrzanskie.pl
- polskawliczbach.pl
- czarny-dunajec.pl
Dodaj komentarz na Facebooku