Różanystok – wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, ok. 12 km do granicy państwa z Białorusią. Pierwotnie miejscowość nazywano Tabenszczyzną, Krzywymstokiem oraz Krasnymstokiem.
Początkowo ziemie te należały wraz z okolicznymi wsiami do potomków Scipiona del Campo, kawalkatora (trenera i ujeżdżacza koni) Zygmunta Augusta. Kompozycja przestrzenna Różanegostoku została ukształtowana w sposób charakterystyczny dla barokowych siedzib dworskich tych terenów. Powstały zabudowania dworsko – ogrodowe. Dwór ustawiono na osi drogi dojazdowej ze wsi Stock, biegnącej między dwiema sadzawkami. Teren posiadał szachownicowy układ przestrzenny, składający się z 24 kwater.
Tyszkiewiczowie w Różanymstoku
Późniejszym właścicielem Krzywegostoku był Stanisław Tabieński, od którego dobra nabył Kazimierz Tyszkiewicz, który z kolei testamentem z 24 IX 1652 r. przekazał je Szczęsnemu Tyszkiewiczowi. Tyszkiewiczowie, wywodzili się z potomków ruskiego bojara Kalenika Miszkowicza, który w XV wieku otrzymał za zasługi od księcia wołyńskiego Świdrygiełły, brata Jagiełły, dobra w ziemi kijowskiej. Stały się one podwaliną rodowej fortuny. Szczęsny był właścicielem folwarków w Królowym Moście i Dołkach. Ożenił się z Eufrozyną, stolnikówną słonimską.
Cudowny obraz
Nazwa Różanystok pojawiła się za sprawą cudownego obrazu Matki Bożej, nazywanej w czasach I Rzeczypospolitej Różą Litwy. Według ks. S. Strzeleckiego obraz Matki Bożej zaczął słynąć z cudów w 1652 r. Prawdopodobnie pierwszy obraz trafił w ręce Tyszkiewiczów, jako dar od bojarskiego rodu Urusowych. Urusowie to książęcy ród tatarskiego pochodzenia. Tyszkiewicz ikonę tę zabierał ze sobą na wyprawy wojenne, co było możliwe z uwagi na wymiary. Prawdopodobnie niespełna 0,70 m. Posiadała formę ołtarzyka z zamykanymi na miedzianych zawiasach skrzydłami, na których znajdowały się dwie inne ikony. Powstała na cyprysowej desce, przez nieznanego twórcę. Przypominała znany wizerunek Matki Bożej Częstochowskiej.
Eufrozyna, nie chcąc zostawiać siebie i domostwa bez opieki Bogurodzicy, zamówiła jego kopię u malarza Jana Szrettera w Grodnie. Ks. Bronisław Kant datuje powstanie obrazu na 1652 r. a pierwsze cuda i łaski na 1658 r. Jesienią 1658 r. przed obrazem zawieszonym w sypialni Tyszkiewiczów, lampka oliwna umieszczona przed ikoną samoczynnie zapaliła się. Cudowne zjawisko w następnych dniach powtórzyło się jeszcze trzy razy. Eufrozyna przybrała ikonę ośmioma wiankami z róż i przeniosła do dużej komnaty, tworząc tam mały ołtarzyk. Siedem wianków cudownie ożyło i zapachem napełniło komnatę, ósmy wianek pozostał suchy. Wizerunek Matki Boskiej został poświęcony 21 października 1662 r. w dniu Ofiarowania NMP przez kanclerza kurii biskupiej ks. Kazimierza Jana Wojsznarowicza. W tym okresie nastąpiła zmiana nazwy miejscowości, którą odtąd zaczęto określać mianem Różanegostoku.
Dominikanie w Różanymstoku
Obraz stał się obiektem miejscowego kultu. Tyszkiewiczowie postanowili zbudować kaplicę. Ufundowali klasztor dominikański, w którym na stałe miało przebywać dwunastu zakonników sprowadzonych z Sejn. Klasztor oraz drewniany kościół stanęły obok folwarku w Różanymstoku. Umiejscowiony był na wzgórzu, na skrzyżowaniu dróg wiodących do Dąbrowy, Suchowoli i Grodna przez Nowy Dwór. Dziś w tym miejscu stoi Bazylika Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny.
Z uwagi na rosnącą liczbę pielgrzymów, w 1759 r. Dominikanie rozpoczęli budowę murowanego kościoła, wzorowanego na jezuickiej świątyni w Grodnie. Przedsięwzięcie wspomagało wiele rodów z Litwy oraz Podlasia, m.in. Radziwiłowie, Ogińscy, Giedroyciowie. Budowa zajęła 25 lat.
Wzniesiono monumentalną, trójnawową, barokową budowlę z transeptem i dwiema wieżami, rozplanowaną na rzucie kwadratu. We wnętrzu kościoła wykonano trzynaście murowanych ołtarzy wraz z amboną, ozdobionych rzeźbami i sztukaterią. Do ołtarzy zamówiono 26 obrazów olejnych, malowanych na płótnie o rozmiarach od 3,6 m do 1,2m. Prawdopodobnie autorem obrazów był Antoni Gruszecki, mnich bazyliański z Poczajowa, który mieszkał i tworzył na ziemiach Podlasia i Grodzieńszczyzny. Do dziś zachowało się 18 płócien. Z kolei z wystroju rzeźbiarskiego prawie nic się nie zachowało. W kolejnych latach ukończono budowę murowanego klasztoru.
W 1795r. Różanystok znalazł się na terenie Nowych Prus Wschodnich. Władze pruskie skonfiskowały folwark Różanystok i wieś Stocko, w rekompensacie wypłacając zakonnikom coroczną pensję. Mimo to sytuacja finansowa klasztoru znacznie się pogorszyła. Mówi o tym relacja wizytatora dominikańskiego z 1824 r.: „Różanegostoku położenie jest smutne, bez drzew, łąk, wody, sąsiadów dobrych. Płaci za swój folwark arendy 671 rubli srebrem. Dziś już jałmużny nie ma, ledwie w baranach i gęsiach dochodzi jakaś jałmużka”.
Pod rosyjskim zaborem
Po traktacie tylżyckim, miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim. W wyniku zaangażowania dominikanów w ruch niepodległościowy, w 1846r. klasztor uległ kasacie. Zabudowania przekazano duchowieństwu świeckiemu. W 1865 r. w ramach represji popowstaniowych władze carskie zamknęły kościół różanostocki.
Gubernator grodzieński informował generała gubernatora wileńskiego: „Powiat sokólski w większości zamieszkują katolicy należący do najbardziej spolonizowanych w guberni grodzieńskiej. W czasie niektórych świąt ogromna rzesza wiernych zbiera się z najróżniejszych miejscowości. Kościół ten służył jako centrum katolickiej propagandy i fanatyzmu dla okolicznego katolickiego społeczeństwa, przyjmując najbardziej czynny udział w przekształcaniu unitów w łacinników i odznaczając się w ogóle ukierunkowaniem skrajnie wrogim rządowi, co przejawiło się w czasie polskiego powstania w latach 1861-1863, gdy wszystkie procesje z celem buntowniczym zmierzały do Różanegostoku. Wskutek przytoczonych danych, kościół różanostocki został zamknięty zgodnie z rozporządzeniem głównego naczelnika kraju, gen. adiutanta von Kaufmana i zamieniony na prawosławną cerkiew krasnostocką”.
Miejscowość zaczęto nazywać Krasnym Stokiem. W kolejnym roku świątynię przekazano duchownym prawosławnym, którzy natychmiast dostosowali wnętrze świątyni do potrzeb kultu w obrządku wschodnim. Rozebrano organy, posągi świętych i aniołów usunięto z ołtarzy. Część wyposażenia, szaty oraz księgi liturgiczne rozdano sąsiednim parafiom. Część obrazów w tym obraz Matki Boskiej Różanostockiej przejął kler prawosławny. Kilka obrazów trafiło do parafii w Nowym Dworze i Dąbrowie Białostockiej. Największe prace adoptujące wnętrze kościoła na potrzeby liturgii wschodniej miały miejsce w 1903r.
Na mocy decyzji świętego synodu z 1900 r. przeniesiono w roku 1901, z Grodna żeński klasztor. Krasny Stok stać się miał ośrodkiem prawosławia o znaczeniu misyjnym. Ze środków napływających z Rosji zakonnice rozpoczęły liczne inwestycje. Poza przebudową kościoła, wybudowano klasztor. Obok alei prowadzącej pierwotnie do dworu Tyszkiewiczów wybudowana została z cegły cerkiew zimowa w stylu bizantyjskim. W północno-zachodniej części ogrodu powstały dwa bliźniacze budynki seminarium nauczycielskiego prowadzonego przez zakonnice. Z inicjatywy mniszek zakonnych zbudowano szpital.
Mniszki poza działalnością charytatywną prowadziły działalność gospodarczą. Przy klasztorze istniał skład maszyn rolniczych oraz magazyn zbóż. Wszystkie prace w gospodarstwie wykonywały same siostry przy pomocy uczennic ze starszych klas. Organizowały warsztaty ikonopisania, tkactwa, złotnictwa i krawiectwa. Funkcjonował hotel dla gości, herbaciarnia, młyn i kaszarnia. Przy monasterze istniał przytułek dla dzieci oraz kobiet w podeszłym wieku.
W 1915 r., z powodu nadciągających wojsk niemieckich, mniszki uciekły do Rosji. W czasie wojny kościół służył jako spichlerz i stajnia, a klasztor jako koszary wojskowe. Znacznemu zniszczeniu uległy ogrody.
Okres międzywojenny
Po wojnie kościół został zwrócony duchowieństwu katolickiemu. W 1919 r. parafię wraz z kościołem przejęli księża salezjanie z Oświęcimia, którzy rozpoczęli działalność oświatowo-wychowawczą. Otworzyli szkoły: rolniczą oraz ogrodniczą, progimnazjum i gimnazjum. W 1922 r. część założenia przejęły siostry salezjanki prowadzące tu sierociniec oraz powszechną szkołę prywatną.
Dziesięć lat po przejęciu kościoła salezjanie przeprowadzili jego remont, usuwając kopuły wież i cerkiewny wystrój. Zabiegali o odzyskanie wywiezionego obrazu Matki Boskiej. Gdy działania nie odniosły skutku, zamówili nowy obraz na wzór poprzedniego. W 1929 r. umieszczono w kościele nowy obraz Matki Boskiej z dzieciątkiem, poświęcony w Rzymie przez Piusa XI. Namalowanie obrazu zlecono Zakładowi św. Wojciecha z Warszawy, którego właścicielem był Włodzimierz Tur. W latach 1936 – 1938 przeprowadzono kolejny remont. W pracach uczestniczył rzeźbiarz z Wilna Józef Noworyto, m.in. wykonał ołtarz zamykający zachodnią nawę.
II wojna światowa
Podczas II wojny światowej, po wkroczeniu wojsk radzieckich zakonnicy zostali usunięci z Różanegostoku. W budynkach klasztornych urządzono koszary , a we wnętrzach ogrodu place apelowe i ćwiczebne oraz place postojowe dla wojsk zmechanizowanych. W 1941r. podczas działań wojennych kościół został ostrzelany, zniszczone zostały budynki seminarium nauczycielskiego. Zdewastowana została cerkiew. Wojska niemieckie urządziły w Różanymstoku szpital i magazyny zbożowe.
Okres powojenny
Salezjanie powrócili do Różanegostoku po wojnie. Wyremontowali większość zabudowań i uporządkowali ogrody. Jak przed wojną prowadzili szkołę rolniczą. Do życia powołano Niższe Seminarium Duchowne. W 1954 r. salezjan usunięto ponownie, a szkołę oraz seminarium podporządkowano świeckim władzom. Kościół wraz z cmentarzem przejęła parafia rzymsko-katolicka. Salezjanie próbowali protestować. Ks. Szczęsny nie przyjął dokumentów i uznał likwidację seminarium za bezpodstawne. Nakazał zamknięcie wszystkich drzwi w budynkach. Jednak komisje inwentaryzacyjne siłą przejmowały kolejne pomieszczenia.
Ks. Szczęsny, dyrektor seminarium w liście do ks. Stanisława Rokity, inspektora Zgromadzenia Salezjańskiego w Łodzi informował: „Jesteśmy od 6 godzin otoczeni zewsząd. Przedstawiono mi decyzję Ministerstwa Rolnictwa i WRN Białystok przejęcia całego obiektu i natychmiastowego zajęcia, a nas przewiezienia do Lądu. Protestuję w imię Kurii Metropolitalnej. Kluczy nie dajemy, chcą inwentaryzować – protestuję. Co dalej, nie wiem. Szukam rady, jeśli jakaś się może znaleźć”.
Jakiekolwiek próby zatrzymania działań władz komunistycznych nie przyniosły rezultatów. W przejętych budynkach poklasztornych powstał Zespół Szkół Rolniczych. 8 lipca 1954 r. przybyła z Białegostoku sześcioosobowa komisja z Wojewódzkiego Biura Projektów. Opracowała ona dokumentację planowanych remontów.
Powstało wiele nowych zabudowań, w tym: sala gimnastyczna, budynek szkolny przy dawnym seminarium, bloki mieszkalne, budynki gospodarcze i warsztaty. Wnętrza tarasowych kwater północnej części dawnych ogrodów zajęły boiska. Wnętrza południowej części dawnego barokowego ogrodu kwaterowego zajęły pola uprawne i szklarnie. Wybudowano betonowy basen pływacki. Sad założony przez mniszki usunięto. Części budynków poklasztornych przekształcono na szpital, pocztę, przedszkole, kino. W kilku pomieszczeniach urządzono prywatne mieszkania. W dawnym domu gościnnym dla pątników, umieszczono szkołę podstawową. Teren szkolny został oddzielony od kościelnego wysokim betonowym murem. Wokół kościoła posadzono drzewa, urządzono drogę krzyżową. Wybudowano budynki katechetyczne i polowy ołtarz. Obok starej plebanii powstała nowa.
Koronacja obrazu
Pomimo wielu zawirowań historycznych kult Matki Boskiej Różanostockiej pozostał żywy. 28 czerwca 1981 r. miała miejsce koronacja obrazu koronami papieskimi. Uroczystościom przewodniczył kard. Franciszek Macharski w obecności abp. Henryka Gulbinowicza z Wrocławia i ordynariusza bp. Edwarda Kisiela. Uroczystość zgromadziła 250 tys. wiernych. Brało w nich udział kilkunastu biskupów i bardzo wielu kapłanów. Przybyła piesza pielgrzymka z Białegostoku. Odtąd co roku, w rocznicę koronacji, w pieszej pielgrzymce przybywają pielgrzymi z całej Archidiecezji Białostockiej.
Ojciec Święty Jan Paweł II w liście z okazji koronacji obrazu Matki Bożej Różanostockiej napisał następujące słowa: Jakże nie myśleć ze wzruszeniem o tym, że historia tego Sanktuarium odbija poniekąd historię całej naszej Ojczyzny, jej los, jej klęski, upadki, jej zmagania, zwycięstwo i chwałę. Było to i jest miejsce, w którym Matka Boża chciała w szczególny sposób zaznaczyć swoją obecność i miłość wobec wiernego ludu, a lud zrozumiał ten Jej zamiar i odpowiedział swoją obecnością i gotowością przyjęcia i pełnienia woli Jej Syna i wydeptywał szerokie ścieżki do Niej. Sanktuarium Różanostockie stało się więc miejscem szczególnego spotkania w Matce Ludu Bożego z jego Bogiem.
W 1988 r. Ojciec Święty Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej.
W podziemiach Bazyliki Ofiarowania NMP w Różanymstoku, znajdujących się pod ołtarzem głównym kościoła, mieściła się krypta. Znajdowały się tu szczątki fundatorów kościoła i klasztoru różanostockiego Eufrozyny i Szczęsnego Tyszkiewiczów oraz groby Ojców Dominikanów. Dziś w podziemiach bazyliki znajduje się muzeum historyczne i miejsce pamięci Tyszkiewiczów. Wejście do podziemi znajduje z tyłu kościoła.
Obecnie w Różanymstoku salezjanie, poza opieką nad obrazem i Sanktuarium MB Różanostockiej, prowadzą działalność szkolno – wychowawczą: Salezjański Ośrodek Wychowawczy, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii, Gimnazjum oraz Bursę Salezjańską.
Dziś wśród zabytków w Różanymstoku odnajdziemy dawną cerkiew zimową mniszek prawosławnych, budynek klasztoru prawosławnego, klasztor dominikański oraz zieloną willę wybudowaną dla urzędników carskich.
Fragment pieśni o cudownym obrazie Najświętszej Maryi w Różanymstoku ks. Dominikanów umieszczona w modlitewniku z 1764 roku.
Zdrowaś Marya, pełna raju, kwiacie,
Mitro Litewska w grodzieńskim powiecie,
Witaj Lilio bez ciernia Adama
Jedynie sama.
Niby w Jerychu róża przy potoku
Cudów woniami tchniesz w Różanymstoku,
Uschłe siedem wianków cudnie rozkwitają,
Gałęź wydają.
Nie wyrównana pięknością w urodzie,
Równianko kwiatów, Zawarty Ogrodzie,
Spraw, by w różanym wianku dusze trwały,
A nie więdniały.
„Łaski pełna” miej od nas zwiastowanie,
Iż Ci Bóg dary podał w szafowanie,
Byś przez ten Obraz chore uzdrawiała,
Grzeszne zbawiała.
Jemu anieli na chory śpiewają,
Pani, chłopiencu słyszeć się w głos dają.
Gabryelowe nocąc pozdrowienie
Na wychwalenie.
Mieni się Obraz w kształt najpozorniejszy,
Jakby malowan świeżo w czas niniejszy.
Przed kapłanami trzema tchnie odorem,
Świeci gwiazd wzorem.
„Pan z Tobą” mieszka i w Twoim Obrazie
Przezeń w nieszczęsnym wyrwan szczęsny razie
Tyszkiewicz, kiedy Moskwę zań kaleczył
I ubezpieczył.
W osobnym domie mieścił Obraz święty,
Z onym budynek widzian, jak był wzięty
Aż pod obłoki, stamtąd jest spuszczony
Nienaruszony.
Prezentuje się dwór zamkiem z wieżami,
Kościół i klasztor osypan różami,
O którym jeszcze ani pomyślano,
Ani widziano.
Źródła:
1. J. Maroszek, Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta, Białystok 2000r.
2. Mirosław Piotr Kruk, Ikony – obrazy w świątyniach rzymsko – katolickich dawnej Rzeczypospolitej, Kraków 2011r.
3. Zapomniane dziedzictwo o. Grzegorz Sosna m. Antonina Troc-Sosna, Białystok 2002r.
4. Kułak Aneta, Pierwszy kościół w Różanymstoku – fundatorzy i donatorzy „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego”, 2007r.
5. Ks. Adam Szot, Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku „Różanystok 1954”
6. Święte miejsca i cudowne ikony Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie, ks. Grzegorz Sosna, Białystok 2001
7. Kronika kościoła parafialnego w Różanymstoku z 1851r., oprac. ks. Tadeusz Krahel 2004r.
8. www.rozanystok.pl
9. ogrodowy.minigo.pl
10. Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Białystok 2004
Dodaj komentarz na Facebooku