Nowa Wola – wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim.
Miejscowość prawdopodobnie założono pod koniec XVII wieku, w sąsiedztwie folwarku Nowa Wola (obecnie Hieronimowo). W 1707 roku wciąż miała wolniznę, czyli zwolniona była z opłat na rzecz dworu Zabłudów, jako nowo utworzona osada. Parafia unicka Narodzenia NMP w Nowej Woli została ufundowana w 1743 r. przez Annę Radziwiłłową. W 1763 roku wieś liczyła 125 dymów.
W 1771 roku w Nowej Woli miała miejsce bitwa oddziału konfederatów barskich z oddziałem wojska rosyjskiego. Podczas walk spalono znaczną części wsi, zginęło też wielu jej mieszkańców. W 1809 roku w Nowej Woli mieszkało 135 rodzin, w tym dwie rodziny żydowskie. Żydzi dzierżawili należącą do Radziwiłłów karczmę w Nowej Woli.
Bunt chłopów
W 1815 roku wśród miejscowych chłopów doszło do buntu. Powodem było nadmierne obciążenie karczowaniem lasu i zagospodarowania pozyskanej ziemi na rzecz folwarku Hieronimowo. Konflikt zaognił się w 1846r., kiedy to kolejny właściciel dóbr Hieronimowo generał Kazimierz Dziekoński przystąpił do powiększenia obszarów użytków rolnych. Organizatorem buntu był Grzegorz Siereda, który przekonywał chłopów, że car dawno już uwolnił chłopów od pańszczyzny, a właściciele folwarków nie chcą wykonywać jego polecenia. Generał Kazimierz Dziekoński o buncie swoich poddanych powiadomił władze powiatowe.
Do Nowej Woli przybyli urzędnicy państwowi i policja i zażądali od nowowolskich chłopów złożenia przysięgi o posłuszeństwie wobec ich właściciela i państwa rosyjskiego. Podburzani przez Siereda chłopi odmówili złożenia przysięgi. W efekcie władze gubernialne skierowały do Nowej Woli przedstawicieli sądu ziemskiego, którym towarzyszyły policja i wojsko. Wobec chłopów zastosowano chłostę, po której mieszkańcy zaczęli odrabiać pańszczyznę, lecz przysięgi nie złożyli. Najbardziej zbuntowanych chłopów aresztowano i osadzono w więzieniu w Białymstoku. Po licznych pobiciach, torturach i groźbach chłopi zgodzili się złożyć przysięgę posłuszeństwa wobec właściciela folwarku i państwa rosyjskiego. Uwłaszczenie mieszkańców Nowej Woli nastąpiło w 1866 r. Akty nadania ziemi na własność otrzymało 79 rodzin.
Parafia nowowolska
Jesienią 1845 roku z uroczyska Kamienny Bród przeniesiono na cmentarz w Nowej Woli drewnianą cerkiewkę unicką, pod wezwaniem Bogurodzicy. W 1839 r. parafia nowowolska przyjęła prawosławie. Prawdopodobnie wtedy też zmieniono wezwanie cerkwi na św. Michała Archanioła. W 1859 roku ówczesny proboszcz ks. Jan Rozdziałowski założył w Nowej Woli parafialną szkołę. W 1876 do parafii należeli mieszkańcy wsi: Nowa Wola, Kobylanka, Oziabły, Kuryły, Barszczewo, Lewsze, Planty, Koleśne, Supruny, Bieńdziuga, Suszcza, Krugły, Lasek, Maciejkowa Góra, Odłóg, Tajnica, Juszkowy Gród, Ciwoniuki, Kuchmy i Podozierany.
W 1900 roku parafia Nowa Wola liczyła około 3300 wyznawców. Ze względu na nieduże rozmiary i zły stan zachowania świątyni, w 1906 r. położono kamień węgielny pod budowę nowej cerkwi pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela. W 1908 r. nastąpiła jej konsekracja. Stara cerkiew wraz z plebanią spłonęły w 1915 roku. W latach 1949 i 1960 przeprowadzono remonty nowej świątyni. W 1989 cerkiew wpisana została do rejestru zabytków. A w 1991 r. miał miejsce kapitalny remont budynku w obrębie konstrukcji ścian i dachu.
Wieś we wspomnieniach etnografa
W 1887 roku, Edward Chłopicki wspominając pobyt u hr. Jadwigi Olizar w Hieronimowie w czasopiśmie ilustrowanym „Kłosy” z 1887 roku napisał również o wizycie w Nowej Woli:
„Odwiedzenie trzeciej miejscowości w okolicach Hieronimowa, wsi Nowej Woli, stawiam w rzędzie pamiętniejszych wycieczek, dlatego jedynie, że kmieca ta osada pomimo sąsiedztwa zniemczonej Niezbudki, ocalała jakoś pod skrzydłami dworu i zachowała w zupełności miejscowy charakter. Tutaj spotykaliśmy jeszcze dawne niziuchne słomiane strzechy, ogródki z rutą, nagietkami i barwinkiem, studnie o tradycyjnych żurawiach, ubiory z lat minionych i pieśni z wonią historyczną.
Jednym słowem, piękna dość i przyjemna powierzchowność kobiet i mężczyzn w Nowej Woli, połączona z wiecznie wypogodzonem obliczem, z ciągłą gotowością usługi, z jakąś szlachetną godnością, tak w słowach, jak i w czynach, tworzą całość zajmującą. Kto choć raz zajechał do tego lasem okolonego ustronia, ten już nie zapomni przez czas długi, i tych cudnych dzieweczek w szafirowych spódnicach,z rucianemi wieńcami na głowie, wracających z cerkwi lub kościoła gwarno i wesoło i tych wysmukłych, jak świerki lasów hieronimowskich, w ciemnych sukmanach młodzieńców, rozprawiających w swej wioskowej karczmie żwawo i roztropnie, i tych wreszcie uprzejmych gospodarzy, łączących w przyjęciu obcego przybysza gościnność z grzecznością, usłużność z powagą i z pewną jakąś ogładą człowieka zrzucającego już z siebie ciemnoty skorupę!”
Okres wojenny
Podczas I wojny światowej mieszkańców zmuszono do bieżeństwa (eksodus ludności cywilnej, głównie wyznania prawosławnego, w głąb Rosji). W sierpniu 1915 roku wraz z proboszczem ks. Mikołajem Jerzykowskim mieszkańcy opuścili swoje domy. W latach 1918 – 1922 prawie wszyscy, którzy przeżyli na uchodźstwie, powrócili do Nowej Woli. W 1921 roku Nowa Wola liczyła już 244 mieszkańców. Gdy powrócili okazało się, że wiele zagród zostało spalonych. Mieszkańcy w strasznym ubóstwie przez lata odbudowywali zniszczoną wieś.
W odnowie Nowej Woli przeszkodziła II wojna światowa. W 1944r. spłonęło wiele budynków mieszkalnych oraz zagród. Dodatkowo wycofujące się oddziały niemieckie zabierały mieszkańcom bydło i konie. Odbudowa wsi, podobnie jak i po I wojnie światowej, trwała kilka lat. W 1962 roku, w ramach akcji budowy szkół „Tysiąclecia”, w Nowej Woli oddano do użytku murowaną szkołę z 3 mieszkaniami dla nauczycieli.
Współcześnie
Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 roku Nową Wolę zamieszkuje 231 osób. W latach 1998-2021 liczba ta zmalała o 38 proc.
W dawnym budynku szkolnym mieści się Fundacja Nowa Wola, która prowadzi Warsztaty Terapii Zajęciowej. Do 30 grudnia 2017 r. funkcjonowała tu również Fundacja Podlaskie Hospicjum Onkologiczne, prowadząca hospicjum domowe. Od stycznia 2018 r. Fundacja zmieniła nazwę na Hospicjum Proroka Eliasza i ma siedzibę w Michałowie.
Na zachodnim krańcu wsi znajduje się kapliczka z 1867r. ku czci powstańców styczniowych, ufundowana przez hr. Jadwigę z Dziekońskich Olizarową, właścicielkę dóbr Hieronimowo.
Jedyną informację dotyczącą okoliczności ufundowania kapliczki znajdujemy na blogu Edyty Rosiak: podlasieidalej.blogspot.com. We wpisie „Powstanie styczniowe na Podlasiu” czytamy:
„Niewielu zna jej historię. Według przekazu Pana Aleksandra Ziniewicza kapliczkę postawiono w czasach powstania styczniowego upamiętniając 6 furmanów z Hieronimowa. Zostali oni wysłani przez ówczesną właścicielkę majątku Jadwigę Olizar z d. Dziekońską z ładunkiem broni dla powstańców. Niestety, na trakcie wiodącym do Plant, przez obecne tzw. wyręby, a wtedy przez gęsty las, zostali zatrzymani przez Kozaków i rozstrzelani na miejscu. Kaplica została wystawiona przez Jadwigę Olizarową i upamiętnia opisane powyżej wydarzenie”.
Źródło:
- Kłosy: czasopismo ilustrowane, tygodniowe, poświęcone literaturze, nauce i sztuce 1887.02.26(03.10) T.44 Nr1132;
- Katalog miejsc pamięci powstania styczniowego w województwie podlaskim; Iwona Gorska; Białystok 2013r;
- Monografia Gminy Michałowo; Leszek Nos; Białystok 1996r;
- zabytek.pl;
- polskawliczbach.pl
Dodaj komentarz na Facebooku