Kuty – wieś położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim.
Pierwsze informacje na temat wsi sięgają XVI wieku. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego Kuty utworzone zostały w 1552r. przez ludność polską. Przywilej lokacyjny nadano 10 lipca 1553 roku, na 50 włókach. W tym okresie wieś nosiła nazwę Kott i była traktowana jako wieś kościelna. W następnych latach nazwa była zapisywana jako Kutt, a przed 1785 r. wieś nazywała się Groß Kutten. Następnie do 1945 r. już tylko Kutten.
Parafia ewangelicka w Kutten
W roku 1560 cały obszar wsi był już zasiedlony i zagospodarowany. Parafia w Kutach obejmowała wsie: Brożówkę, Gębałkę, Grodzisko, Jakunówko, Piłaki Wielkie, Przerwanki, Przytuły, Stręgielek i Żabinkę. Budowę nowego kościoła, murowanego na podmurówce z kamienia polnego, z ozdobnym szczytem wschodnim i trzykondygnacyjną wieżą zachodnią, rozpoczęto w 1576 roku.
W roku 1581 proboszczem w Kutach został Mateusz Myślęta. Pochodził z polskiej rodziny szlacheckiej. W młodości przeszedł na protestantyzm, studiował w Królewcu. Służył u króla Stefana Batorego. W marcu 1588 roku przyszedł na świat w Kutach syn Mateusza, Celestyn. Celestyn Myślęta był wybitnym językoznawcą, znał grekę, łacinę, hebrajski, a także chaldejski, syryjski i arabski. Siedmiokrotnie wybierano go rektorem uniwersytetu królewieckiego.
Z Kutami związana jest również postać Michała Pogorzelskiego. Urodzony w roku 1737 w Lepakach pod Ełkiem, absolwent uniwersytetu królewieckiego, był w latach 1772 – 1780 rektorem szkoły w Kutach. Pisał wiersze po niemiecku i polsku, mówił też po mazursku i litewsku. Jego niezliczone kazania i pisma przyniosły mu wielką popularność.
W 1710 roku zarówno miejscowość jak i cała parafia ucierpiały z powodu epidemii dżumy. Zmarły 1372 osoby. W Kutach ocalał tylko proboszcz Paweł Bernhard Drigalski (1676-1752), jego syn i służący. Zmarłych mieszkańców wsi wynieśli z domów i zakopali ich w glinianym dole.
6 maja 1874 utworzono powiat Kutten nr 23, z gmin wiejskich: Jakunowken (Jakunówko), Kutten i Zabinken (Żabinka) oraz okręgów folwarcznych: Frankenort (Jeleni Róg), Jakunowker Hegewald (Jakunowska Góra) i Groß Lenkuk (Łękuk Wielki). Początkowo zarządzał nim kierownik wydziału w Przerwanken (Przerwanki).
W 1887 roku przeprowadzono gruntowną renowację kościoła, która dotyczyła głównie wnętrza. Organy wykonał organmistrz Max Terletzki z Królewca.
Parafia rzymskokatolicka w Kutach
W 1910 r. w Kutach zarejestrowanych było 435 mieszkańców. Ich liczba zmniejszyła się do 409 w 1925 r., a w 1939 r. wynosiła 413. W 1925 r. parafia Kutten liczyła 3300 członków. Należała do okręgu kościelnego Angerburg (Węgorzewo) Kościoła Związku Staropruskiego. W 1945 r. kościół został spalony. Po II wojnie światowej, w wyniku przesiedlenia miejscowej ludności, parafia protestancka w Kutten zakończyła swą działalność. W 1945 wieś włączono w granice Polski, pod nazwą Kuty.
Kościół odbudowano w latach 1973-1974. Parafię pw. Błogosławionego Maksymiliana Kolbego w Kutach erygował 18 czerwca 1983 roku ks. Jan Obłąk, biskup warmiński. W kościele znajduje się zabytkowa chrzcielnica z XIV wieku, przeniesiona ze zniszczonego kościoła w Szalmii, gotycki krucyfiks z XV w. oraz rzeźba Matki Boskiej na półksiężycu z XVII wieku.
Po II wojnie światowej pierwszym wójtem w Kutach został Piotr Kiedyk. W 1947 roku we wsi powstała Gminna Rada Narodowa.
Współcześnie
Wieś Kuty znajduje się w obszarze chronionego krajobrazu, Krainy Wielkich Jezior oraz w obszarze Natura 2000. Położona jest między Węgorzewem a Giżyckiem, nad jeziorem Czarna Kuta, w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Boreckiej. Wokół wsi, w odległości do 5 km, znajduje się 10 jezior, w tym Głęboka Kuta, Wilkus, Pozezdrze, Stręgiel.
Kuty liczą ok. 140 mieszkańców (2022r.), z czego 48 proc. stanowią kobiety. We wsi znajdują się 3 zabytkowe obiekty wpisane do rejestru zabytków, czyli cmentarz ewangelicki z XIX wieku oraz kościół i cmentarz przykościelny z drugiej połowy XVI wieku.
Przez Kuty przebiega ścieżka rowerowa „Szlakiem mazurskich legend i opowieści”. Szlak wytyczono według książki „ Mazurskie opowieści” Jadwigi Tressenberg, nieżyjącej już mieszkanki Kut. Trasa ścieżki ma długość 102 km, przebiega przez gminy Pozezdrze i Kruklanki. Punkty których dotyczą opublikowane legendy oznaczono rzeźbami. W pobliżu rzeźb znajdują się tabliczki z opowieścią i z mapami, pokazujące, gdzie znajduje się dana legenda. W Kutach jest największe zagęszczenie legend. Tu poznamy sagę o Mateuszu i jego synu, Celestynie, historię zatopionego dzwonu, a także legendy o królowej i księciu Kut.
Źródło:
- Andrzej Wakar i Bohdan Wilamowski, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu; Olsztyn 1986r.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom V
- polskawliczbach.pl
- ostpreussen.net
- territorial.de
Dodaj komentarz na Facebooku