Hieronimowo – wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, przy drodze z Topolan do Nowej Woli.
Nazwa wsi pochodzi od imienia Michała Hieronima Radziwiłła, który na przełomie XVIII i XIX wieku był właścicielem majątku. Folwark Hieronimowo prawdopodobnie założono na początku XVII wieku i początkowo nosił on nazwę Nowa Wola. Należał do dóbr gródeckich w hrabstwie Zabłudów. W Inwentarzu majętności Gródka z folwarkami Mieleszki i Nowa Wola z 1677 roku znajduje się opis tego folwarku. Poniżej fragment opisu.
"Wrota wielkie wiszące. Wjechawszy we wrota po prawej ręce domek, w którym izba biała z piecem zielonym, okien trzy szklanych, z ławami, pomost z tarcic robiony, z tej izby komora z oknami, drzwi do niej na zawiasach, przez sień na przeciwko izba. Z tych sieni wyszedłszy do browaru kuchenka z kominem wywiedzionym. Piekarnia niedaleko tego domku z komorą, browar z hornami. Izba browarna biała z piecem białym i kominem. Idąc ku gumnie chlewów trzy. Stajnia wielka przy której chlew gdzie owce stawali, pod jednym dachem dranicami kryty."
Folwark należał początkowo do Chodkiewiczów, później do Radziwiłłów. W tym czasie posesji nadano regularny, barokowy układ, w którym proste drogi dzieliły teren na 6 kwater. Kwatera zachodnia zajęta była przez dwór i tarasowy ogród ozdobny, zakończony sadzawką. Pozostałe kwatery przeznaczono pod ogrody użytkowe i zabudowania.
Pałac Dziekońskich
Kolejnym właścicielem folwarku w 1820 roku został Michał Dziekoński. Rok później odsprzedał go swemu bratu Kazimierzowi. Kazimierz Dziekoński był generałem brygady wojsk polskich podczas powstania listopadowego oraz kawalerem maltańskim (katolicki zakon rycerski). Po upadku powstania został zesłany do Wołogdy. Po złożeniu przysięgi wierności rosyjskiemu carowi, wrócił w 1833 roku do kraju.
Ożenił się w 1822 roku z Marią z Wasilewskich, córką Ksawerego i Teresy z Pernettów. Po ślubie ogród ozdobny został przekomponowany w klimacie krajobrazowym. Wybudowano klasycystyczny pałac oraz oficynę w tym samym stylu. Na zachód od pałacu mieściło się duże trawiaste wnętrze, otoczone bogatą roślinnością. Nowo posadzone grupy drzew i krzewów sąsiadowały ze starymi alejami. Na północ od parku mieścił się sad, a na południe część gospodarcza – obie zakończone od zachodu nowo wykopanymi stawami. Całość zajmowała obszar o powierzchni około 21 ha.
O wystroju wnętrza pałacu Edward Chłopicki w „Kłosach” w 1887 roku pisał:
"Pokoje z pańska umeblowane, oprócz marmurowych kominków i olbrzymich zwierciadeł, mieszczą w sobie portrety familijne, obrazy, porcelany, różne przedmioty sztuki i bibliotekę. Z portretów notujemy wybrane płótna, przedstawiające podskarbiego, generała, komandora i Karola Dziekońskiego, syna pułkownika, który był kawalerem św. Jana Jerozolimskiego oraz wielkim jałmużnikiem, a zmarł w młodych latach na Podolu. Trzy portrety osób obcych, odznaczają się pięknością wykonania, tak pęzlem, jak ołówkiem i te są: Hieronima Potockiego z Murafy (obraz olejny Lampiego), wojewody mazowieckiego Mokronowskiego (pastel) i ks. Reischstadt (akwarela). Z obrazów godne są wspomnienia: kilka kopii z Rafaela i Michała Anioła, "Żacy krakowscy" Wojciecha Gersona i "Obrona Trembowli" Lessera. Zegary dawne, wazy porcelanowe na postumentach, z portretami 2-ch Augustów i prześliczny stolik z dużą płytą marmurową szafirowego koloru, tworzą cenne szczegóły z pomiędzy przedmiotów sztuki, napełniających liczny komnat tych szereg".
Gospodarstwo rolne
Dziekoński stworzył gospodarstwo wg najnowszych trendów w rolnictwie. Sprowadził nowoczesne narzędzia rolnicze i rośliny. W oborach posiadał najlepsze bydło, a na polach uzyskiwał najwyższe plony. Swoje dobra każdego roku powiększał o kilkadziesiąt dziesięcin użytków rolnych. Rosnące obciążenie chłopów pracą w polu i przy karczowaniu lasu, latem 1846 roku, doprowadziło do buntu wśród poddanych. Odmówili oni odrabiania pańszczyzny. Do stłumienia buntu i wymuszenia posłuszeństwa użyto wojska.
Po śmierci brata Michała w 1834 roku, Dziekoński zaopiekował się jego dziećmi: Władysławem, Michaliną i Jadwigą. Generał Kazimierz Dziekoński zmarł 23 stycznia 1849 roku w Hieronimowie. Ciało, zgodnie z jego wolą, spoczęło w parku, w pobliżu głównej bramy. Po śmierci generała, który nie pozostawił po sobie potomstwa, w 1856 roku dobra odziedziczyła córka Michała, Jadwiga, która również utrzymywała gospodarstwo na najwyższym poziomie.
Dawną świetność dworu upamiętnił Napoleon Orda, który przybył do majątku w drugiej połowie XIX wieku. Napoleon był wybitnym rysownikiem, akwarelistą, pianistą, kompozytorem, uczestnikiem powstania listopadowego, działaczem emigracyjnym. Przyjaźnił się z Fryderykiem Chopinem. Był też zapalonym podróżnikiem, który uwieczniał cenne budowle na kartach swych prac. Dzięki niemu powstał „Albumu Widoków Historycznych Polski poświęcony Rodakom”, w którym znajduje się 260 litografowanych rysunków i akwarel, przedstawiających perełki architektury polskiej.
Kolejni właściciele
Uwłaszczenie chłopów wsi Nowa Wola i Potoka, należących do dóbr Hieronimowo, nastąpiło w 1864 roku. W 1870 roku dobra Hieronimowo składały się z 3.003,00 dziesięcin ziemi. Hrabina Jadwiga Olizar podzieliła dobra na sześć folwarków. W 1908 roku folwark Hieronimowo kupił Aleksander Eugeniusz Ramm, pochodzący z Niemiec. Po ośmiu latach zmarł, gospodarstwem zarządzała jego żona baronowa Olga Ramm. Do wybuchu pierwszej wojny światowej wybudowano młyn parowy i gorzelnię, a w 1922 roku krochmalnię. Park leżący wokół pałacu nadal miał charakter krajobrazowy. Jego pierwotna kompozycja do 1940 roku nie uległa większym zmianom.
Młodszy syn właścicielki Jerzy ożenił się z Ireną Manteuffel (asystentką Marii Curie-Skłodowskiej), a starszy Eugeniusz z Heleną, córką generała Mikołaja Kawelina (przedwojenny prezes Jagiellonii Białystok). W latach 1923 – 1930 baronowa Olga Ramm sprzedała, za pośrednictwem Wydziału Hipotecznego Sądu Okręgowego w Białymstoku, folwarki: Kamienny Bród, Kazimierowo i Lesankę.
Podczas II wojny światowej władze radzieckie przejęły majątek Hieronimowo i przekształciły go w „sowchoz”. Eugeniusz Ramm wyjechał z matką do Niemiec. Z kolei Jerzy wstąpił do Armii Krajowej i dowodził jednym z jej oddziałów. W latach 1941-1944 majątkiem zarządzali Niemcy.
Więcej na temat baronowej von Ramm i jej dzieci, we wspomnieniach rodziny oraz mieszkańców w filmie z 2015r. „Jasna Pani. Her Layship. Życie baronowej Olgi von Ramm. Hieronimowo Michałowo”
Okres powojenny
Majątek w Hieronimowie prawdopodobnie podpalono w latach 1943 i 1945. Z relacji mieszkańców wynika, iż pierwszego podpalania dokonali radzieccy partyzanci. Drugie miało miejsce po walkach we wsi Potok. Oddział Zygmunta Błażejewicza schronił się w zabudowaniach majątku Hieronimowo, a KBW po otrzymaniu informacji, to miejsce spaliło. Po wojnie majątek przejął PGR. Wokół powstały nowe zabudowania, na potrzeby PGR odbudowano oficynę i spichlerz. Park uległ częściowej dewastacji. Cegły ze spalonego pałacu wykorzystano do budowy drogi, zamieniając go w ruinę. We wsi rozpoczęto budowę „gomułkowskich” bloków, z których część nigdy nie ukończono. Dziś budynki te nazywane są blokami – widmo.
W latach 70. utworzono Kombinat Rolny Michałowo. Zlikwidowano go w 1993 r., a w 1994 roku posiadłość przejęta została przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Wkrótce około 800 hektarów majątku z zespołem pałacowo-parkowym przeszło w ręce prywatne. Oficyna stała się domem mieszkalnym, a zniszczony pałac stał się zabytkową trwałą ruiną.
W 2016 roku nowy właściciel założył Fundację Hieronimów, której celem jest utrzymywanie i zachowanie zespołu dworskiego w Hieronimowie, a także utworzenie centrum kulturalnego i muzeum. We wsi prowadzona jest także Spółdzielnia Producentów Rolnych oraz spółki: „Biogaz Hieronimowo” i „Krajobraz”, w których zatrudnienie znajdują mieszkańcy wsi.
Źródła:
- Aftanazy Roman. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Tom 3
- Leszek Nos, Monografia Gminy Michałowo, Białystok 1996
- michalowo.pl
- zabytek.pl
- ipn.gov.pl
Dodaj komentarz na Facebooku