Studzieniczna – od pustelni do sanktuarium.

Studzieniczna – do 1975 r. była małą wsią nad jeziorem Studzieniczne, obecnie część administracyjna Augustowa, w województwie podlaskim. Otulona Jeziorem Studzienicznym, Stawem Studzieniczańskim, Stawem Wojciecha oraz pięknymi lasami Puszczy Augustowskiej. 

Mimo iż Studzieniczna od lat nie jest wsią, to jako jedno z piękniejszych miejsc na Suwalszczyźnie, do którego co roku zmierzają tysiące wiernych, postanowiliśmy je Państwu przybliżyć.

Święte dęby i początki kultu

Początki tego kultowego miejsca, sięgają czasów przedchrześcijańskich. Dowodzić tego mają kilkusetletnie dęby, które w pogańskiej Litwie, czczone były jako święte. Nazwa osady i jeziora pochodzi od studni, która według legendy i wierzeń zawiera cudowną wodę uzdrawiającą.

Początki kultu maryjnego w okolicach Augustowa sięgają XVII w. Wizytacja dekanatu augustowskiego z roku 1700 zaświadcza o istniejącym na obszarze dekanatu miejsce słynące z cudów, nie jest jednak znane jego dokładnie położenie.

Dopiero list przeora zakonu kamedułów z Wigier do kurii wileńskiej z 1740 r., zawierał wzmiankę, że na wyspie Jeziora Studzienicznego, przynajmniej od 1728 roku była czczona przez okoliczną ludność kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. W tym czasie przebywać miał na wyspie nieznany z imienia pustelnik. W roku 1741 proboszcz augustowski uzyskał pozwolenie na budowę kaplicy, jednak na skutek protestów kamedułów z Wigier jej budowa opóźniała się.

Pustelnik Wincenty Morawski – żołnierz, zielarz, uzdrowiciel

W 1772 na wyspie osiadł pustelnik Wincenty Morawski, były major lub pułkownik wojsk polskich, należący do Franciszkańskiego Zakonu Świeckich. Zdobył on sławę jako zielarz i uzdrowiciel. Woda, z wykopanej przez niego studni na mniejszej z wysp, pomagać miała głównie w chorobach oczu. Z zebranych przez pielgrzymów funduszy kupił drewnianą kaplicę w Augustowie i z pomocą starosty augustowskiego, Stanisława Karwowskiego, przeniósł na wyspę do Studzienicznej.

Według legendy miał się ukazać pustelnikowi obraz na lipie Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W 1781 r. Morawski udał się na osiołku do Rzymu, gdzie uzyskał od Piusa VI, trzy doroczne odpusty dla kościółka w Studzienicznej (na św. Annę, św. Jan Nepomucena i św. Teklę).

W 1786 r. Murawski dla umieszczenia cudownego obrazu, wybudował w Studzienicznej drugą kaplicę. Pustelnik zmarł w 1814 r. Pochowano go pod ołtarzem, a za ołtarzem umieszczono jego portret, przedstawiający krzepkiego starca.

Rozwój sanktuarium w XIX wieku

W 1827 w Studzienicznej znajdowały się 2 gospodarstwa zamieszkane przez 7 osób. Pod koniec XIX wieku wieś liczyła 20 mieszkańców. Znajdowała się tu też karczma.

W XIX wieku najliczniejsze grupy pojawiały się na Zielone Świątki. Około 20 tys. pątników obozowało przez trzy dni w lesie. Pielgrzymi składali w ofierze świece, płótno, len, wełnę, wosk, obmywali się wodą, na kolanach ze świecą trzykrotnie obchodzili kaplicę. Na przełomie XIX i XX w. upowszechnił się zwyczaj przybywania z dewocjonaliami.

W 1838 Kościół Matki Bożej Szkaplerznej w Studzienicznej został filią parafii Szczebra, a w 1873 był już samodzielną parafią. Pod koniec XIX wieku parafia liczyła ponad 3,6 tys. parafian. W 1845 r. Szymon Andruszkiewicz z Pawłowki koło Krasnopola, wybudował istniejący dotąd kościół. Wnętrze kościoła zdobią 3 ołtarze i żyrandole z poroży.

Obecna murowana kaplica, stojąca na miejscu dawnej drewnianej, pochodzi z 1871 r. i jest dziełem Ludwika Jeziorkowskiego, inżyniera pracującego przy budowie Kanału Augustowskiego. Podstawa kaplicy wykonana została z 64 dębowych pali wbitych w ziemię i drewnianej kratownicy, wypełnionej kamieniami.

Przy wejściu do niej Jeziorkowski umieścił marmurową tablicę z napisem: „Wincenty Morawski, pułkownik, jako pustelnik, pierwszy w tem miejscu osiadł i założył Studzieniczną, na cześć Bogurodzicy, na dwóch wyspach zbudował dwie kaplice w r. 1770 i 1786 i wprowadził służbę Bożą”.

W kaplicy znajduje się obraz Matki Bożej Studzieniczańskiej (kopia Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej) słynący łaskami. Wyrazem wdzięczności uzdrowionych były zawieszane przy obrazie wota. Wojny, powstania oraz kradzieże sprawiły, że wiele z cenniejszych pamiątek zostało zrabowanych. 17 września 1995 r. nastąpiła koronacja cudownego obrazu Matki Boskiej Studzienickiej. W uroczystościach brali udział m.in. prymas Józef Glemp, nuncjusz apostolski Józef Kowalczyk oraz prezydent Lech Wałęsa.

Wydarzenia historyczne i patriotyczne

Po 1875 r. Studzieniczna była miejscem azylu religijnego dla sąsiednich parafii unickich. Wierni tych parafii, zmuszeni ukazem carskim do powrotu na prawosławie, potajemnie chrzcili swoje dzieci. Po ukazie carskim wolnościowym w 1905 roku, do Studzienicznej przybyło 40 tys. pielgrzymów.

Wyspę, na której znajduje się kaplica, początkowo łączył z lądem drewniany mostek, później usypano groblę. Obok kaplicy znajduje się studzienka, z której woda przez pielgrzymów uważana jest za uzdrawiającą.

W sąsiedztwie sanktuarium położony jest też zabytkowy cmentarz parafialny z XIX w. z żeliwnymi nagrobkami z Huty Sztabińskiej. Są to groby Teofili z Maciukiewiczów Suchockiej, Felicji Kuleszy, Kondrackich, Zaniewskich, Elżbiety Choleckiej.

Przez lata w Studzienicznej odbywały się manifestacje patriotyczne. Augustowscy leśnicy brali udział w walkach powstańczych, co przepłacali życiem. W Katalogu miejsc pamięci powstania styczniowego w województwie podlaskim, Narodowego Instytut Dziedzictwa Oddz. w Białymstoku, czytamy:

„Rosjanie starali się zatrzeć pamięć o powstaniu. W Studzienicznej końmi stratowali na cmentarzu mogiłę poległych i pogrzebanych powstańców”.

W maju 1945 roku funkcjonariusze NKWD i Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) z Augustowa dokonali masowych aresztowań uczestników odpustowej mszy świętej w miejscowości Studzieniczna. Zatrzymano 55 osób, co miało być przestrogą dla lokalnej społeczności i sygnałem rozpoczęcia większej akcji represyjnej.

Obława augustowska formalnie rozpoczęła się 12 lipca 1945 roku. O świcie z różnych kierunków do Puszczy Augustowskiej weszły tyraliery sowieckich żołnierzy, przeczesujących teren dosłownie metr po metrze. Podejrzane były wszystkie osoby w wieku od 16 do 38 lat, niezależnie od płci. Celem operacji Armii Czerwonej i NKWD było rozbicie oddziałów podziemia niepodległościowego.

Podczas przedostatniej pielgrzymki do Polski w 1999 r., Studzieniczną odwiedził papież Jan Paweł II. Na wyspie, obok kaplicy w miejscu, gdzie przypłynął statkiem białej floty, wzniesiono pomnik autorstwa Czesława Dźwigaja, upamiętniający tę wizytę. Na pamiątkę tej wizyty powstał także rejs szlakiem papieskim. Trwa on ok. 2,5 – 3 godziny.

Turystyka i przyroda

Piękno krajobrazu okolic Studzienicznej zapewnia niezapomniane wrażenia. Warto więc korzystać z wycieczek pieszych i rowerowych i wodnych. Przez Studzieniczną przebiegają trasy rowerowe: „Wokół jezior augustowskich” i międzynarodowy szlak rowerowy Euro Velo R11, a także niebieski szlak pieszy „Wokół Jeziora Białego i Studzienicznego”.

Studzieniczna to również miejsce, gdzie możemy delektować się regionalnymi przysmakami. Wzdłuż ulicy dojazdowej do kościoła po obu stronach rozstawiane są stoiska z rzemieślniczymi produktami. 

Na początku lat 80. w Studzienicznej kręcone były sceny do filmu Karate po polsku w reż. Wojciecha Wójcika. Film opowiada o dwóch plastykach przyjeżdżających do mazurskiej miejscowości, gdzie wplątują się w konflikt z lokalnymi chuliganami.  

Źródła:

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI;
• www.filmweb.pl;
• sanktuarium-studzieniczna.pl;
• augustow.instytutpileckiego.pl;
• Przewodnik historyczno-turystyczny po dziedzictwie kulturowym pogranicza Polska – Litwa – Kaliningrad; Józef Maroszek; Białystok 2007