Lipowo – wieś położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim.
Joduta syn Guntego z Gont i Walter z Lipowa otrzymali w 1328 roku od księcia Lutra z Brunszwiku 80 włók ziemi sasińskiej. Z ziemi tej Joduta nadał 8,5 włóki z sołectwem i pozwoleniem na budowę karczmy w Lipowie Mikołajowi z Prabut. W 1334 roku istniał tam też kościół, a plebanem był Jan z Lipowa.
Jak podaje dr Wojciech Kętrzyński w książce „O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich” miejscowość początkowo nazywano Lipów, z czasem zaczęto ją nazywać Leippe i Leip.
Około 1400 roku majątek w Lipowie wykupił Zakon. Następnie w 1459 roku Ludwik von Erlichhausen nadał burmistrzowi Lubawy Witramowi, połowę wsi Lipowo by ten mógł wykupić się z niewoli polskiej. W 1548 roku Lipowo liczyło 90 włók, w tym 37 czynszowych. Rok później książę Albrecht posiadał we wsi 54 włóki. W 1552 Lipowo miało już tylko niemieckich mieszkańców.
W 1577 roku we wsi mieszkało jedenastu zagrodników, dwóch kowali, karczmarz i pastuch. W połowie XVII wieku właścicielami majątku Lipowo byli Krystian Reinhold Finek i Marcin Kocziewski. Przy majątku prowadzono hodowlę 500 owiec. Na przełomie XVII i XVIII wieku majątek w Lipowie należał do rodziny Finck von Finckenstein. W 1735 roku wydzierżawił go Jan Karski.
Parafia ewangelicka
W 1715 roku zbudowano w Lipowie drewniany, bez wieży kościół ewangelicki, z wykorzystaniem elementów zdobniczych pozostałych po starym kościele, w tym barokowe zdobnictwo ołtarza oraz dzwon z XV wieku. W XIX wieku kościół był filią parafii w Smykowie, a od 1897 roku samodzielną parafią, z 1560 parafianami (w tym 1060 Polaków). Nabożeństwa polskie odbywały się w każdą niedzielę, a niemieckie co trzecią niedzielę. W 1901 roku wprowadzono nabożeństwa niemieckie, a polskie zmniejszono do co drugiej niedzieli. Na 1465 ewangelików — 500 mówiło po polsku, a 10 lat później na 1289 tylko 200. Obecnie lipowscy protestanci należą do miejscowej parafii ewangelicko-metodystycznej. W 1939 roku we wieś było 622 mieszkańców.
W 1925 r. Max Kramer, właściciel majątku w Bałcynach, wkupił dobra lipowskie, którymi od 1926 r. zarządzał jego syn Hans Kramer, a od 1933 r. stały się własnością tego syna. Rodzina Kramera zarządzała gospodarstwem do 1945 roku.
Bałcyńskie monokultury
Po wojnie w dawnym majątku Kramerów utworzono Zespołu Państwowych Gospodarstw Rolnych Bałcyny, w którego skład wchodziły: Bałcyny, Lipowo i Zajączki o łącznym obszarze 1929 ha. W 1957 r. zakład przejęła Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie. Zakład w Lipowie usamodzielniono w lipcu 1961 roku, zajmował on obszar 600 ha. Dziesięć lat później ponownie Lipowo połączono z Bałcynami w jeden zakład. Rolnicze zakłady doświadczalne po przejęciu przez Akademię Rolniczo-Techniczną włączono do działalności naukowo-badawczej oraz dydaktycznej.
Jak czytamy na stronie Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie: „bałcyńskie monokultury” to najstarsze funkcjonujące doświadczenie polowe, jakim chlubi się Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Wydział Rolnictwa i Leśnictwa oraz Katedra Agroekosystemów i Ogrodnictwa, a wnioski z niego płynące służą rozwojowi nauk rolniczych.
W 2021r. Lipowo liczyło 347 mieszkańców. W latach 1998-2021 liczba mieszkańców zmalała o 14 proc.
Źródła:
- Ostróda. Z dziejów miasta i okolic; Ewa Kulig; Olsztyn 1976;
- O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich; dr Wojciech Kętrzyński; Lwów 1882
Dodaj komentarz na Facebooku