Krasnybór – wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie augustowskim.
W latach 1505 – 1506 puszcza Krasny Bór została nadana przez Aleksandra Jagiellończyka rodowi litewsko – ruskiemu Chreptowiczom. Większość osad w dobrach Krasnego Boru istniała już w roku 1585. A ich ówczesnym właścicielem był Adam Iwanowicz Chreptowicz. Akt fundacyjny z 1598 r. wymienia osady: Przekop (Krasnybór), Cisów, Jasionowo, Kamień, Krasnoborki, Kunica, Lebiedzin i Osinki (Sztabin).
W dobrach krasnobórskich istniały początkowo dwie świątynie obrządku wschodniego. Jedna w Krasnymborze (prawdopodobnie powstała w 1513 r.), druga jako świątynia unicka funkcjonowała w Osinkach (Sztabin). W późniejszych latach cerkiew unicką w Osinkach przemianowano na świątynię katolicką.
Pierwszym folwarkiem, który powstał w dobrach Chreptowiczów był folwark Przekop (Krasnybór). Adam Chreptowicz wraz z żoną Anną w 1598 r. ufundowali w Przekopie drugą świątynię. Obsługiwali ją sprowadzeni z Grodna bazylianie. Dziś budowla ta jest najstarszym obiektem sakralnym na Suwalszczyźnie. Stanowi ona połączenie renesansu z późnym gotykiem i elementami budownictwa prawosławnego.
Obraz Matki Bożej cudami słynący
Najcenniejszym elementem wyposażenia kościoła jest olejny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Pochodzi co najmniej z połowy XVII wieku i według legendy mimo wielu prób nie dawał się kopiować. Obraz charakteryzują długie, rozpuszczone włosy Matki, różaniec i kula ziemska w rękach Syna. Gdy obraz był pod opieką zakonników szerzył się kult Matki Boskiej Krasnoborskiej. Olbrzymia w tym czasie ilość wot dziękczynnych ofiarowanych Matce Bożej świadczyć miała o ilości doznawanych łask.
„W wielkim ołtarzu tutejszego kościoła mieści się obraz Niepokalanego Poczęcia M. B. od wieków cudami słynący, na uczczenie którego tysiące ludu pobożnego z dalekich okolic, zwłaszcza wiosną i w jesieni, tu się zgromadzają.”. Aleksander Połujański; Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte; Warszawa 1859r.
Parafia krasnoborska
W 1819 r. parafia posiadała we wsi Krasnybór 5 morgów pola, 3 morgi łąki, 6 morgów ogrodów. Natomiast we wsi Lebiedzin pleban krasnoborski w swej dyspozycji miał: 12 włók i 29 morgów pod pola uprawne i 15 morgów łąk oraz okoliczny las. Proboszcz mógł też korzystać z lasów dworskich. Dodatkowo mieszkańcy wsi Lebiedzin zobowiązani byli do odrabiania pańszczyzny na rzecz parafii. Po likwidacji klasztoru dominikańskiego (po 1825 roku) parafia przejęła część jego uposażenia: budynek klasztorny i gospodarcze, ziemię oraz zapisaną sumę 20 tys. zł, z której procent roczny wynosił 1000 zł.
W 1830 r. rozebrano kościół, a nabożeństwa przeniesiono do kościoła poklasztornego. Wtedy też prawdopodobnie nadano mu wezwanie Zwiastowania NMP. Do tego czasu nosił wezwanie św. Katarzyny Sieneńskiej. Jednak mały kościół pozakonny nie mógł sprostać potrzebom parafian i w 1870 r. wybudowano na cmentarzu kaplicę pod wezwaniem św. Rocha. Tam też przeniesiono nabożeństwa niedzielne i świąteczne.
Dobra krasnoborskie
W wyniku konfliktów rodzinnych w XVII wieku majątek Chreptowiczów został podzielony. Krasnybór z folwarkiem Cisów objął sędzia Trybunału Litewskiego Stanisław Chreptowicz. W 1656 roku zginął on (bezpotomnie) w bitwie ze Szwedami. Jego majątek przejął Samuel Chreptowicz, chorąży starodubowski. Na prośbę swej matki ufundował w 1661r. klasztor bernardynów przy kościele w Krasnymborze. W XVII wieku Chreptowiczowie wytyczyli trójkątny rynek, na którym trzy razy w roku miały odbywać się jarmarki.
W latach sześćdziesiątych XVII wieku klasztor zajęli bernardyni, a w 1664 r. dominikanie, sprowadzeni przez Konstancję, żonę Samuela Chrepatowicza, zapisując im część majątku krasnoborskiego. Obok zakonu funkcjonował pleban krasnoborski urzędujący w drewnianym kościele (m. dawn. cerkwi).
W 2 poł. XVIII wieku właścicielem majątku był Joachim Chreptowicz, jeden z najbogatszych i najpotężniejszych magnatów w owym czasie. Pod koniec XVIII wieku przekazał on dobra Krasnybór z miejskim ośrodkiem Sztabinem, swojej córce Ewie, żonie Michała Brzostowskiego. Około 1818r. właścicielem majątku został syn Ewy i Michała, Karol Brzostowski, jeden z najwybitniejszych ludzi epoki, żołnierz, ziemianin, reformator społeczny i gospodarczy, twórca Rzeczpospolitej Sztabińskiej. Majątek dworski przeniósł on z Krasnegoboru do Cisowa. A w Kolejnych latach wybudował on Hutę Sztabińską, z zakładami takimi jak: huta żelaza, huta szkła, gorzelnia, browar, wytwórnia likierów i wódek, odlewnia żeliwa, tartak, stolarnia i wytwórnia maszyn rolniczych. Na cmentarzu parafialnym w Krasnymborze znajduje się kapliczka w neogotyckim stylu, poświęcona Wiktorii Wierzbickiej-Rymaszewskiej, wykonana własnoręcznie przez hrabiego Brzostowskiego.
W 1921 roku wieś liczyła 67 domów i 377 mieszkańców. Działa jednoklasowa szkoła powszechna, do której uczęszczało 90 dzieci. Rok później liczba przekroczyła 100 uczniów i szkołę przemianowano na dwuklasową, a w 1930 roku była już placówką trzyklasową. Nauczycielami byli: W. Pauksztys, E. Wasilewska, S. Hornowa, Z. Miedzińska, Z. Szyperowa i J. Kryszyn.
W 2021 r. wieś liczyła 169 mieszkańców. W latach 1998-2021 liczba ta zmalała o 42 proc.
Obława Augustowska
W lipcu 1945 roku oddziały NKWD zatrzymały kilka tysięcy osób powiatów: augustowskiego, sejneńskiego, suwalskiego i sokólskiego podejrzanych o współpracę z Armią Krajową. Podczas obławy augustowskiej w Krasnymborze przetrzymywano młodych mężczyzn. Zamknięto ich w stodole małżeństwa Szyperów, której to pilnowało około dziesięciu uzbrojonych enkawudzistów. Selekcję przeprowadzili Sowieci, którzy na czas operacji zajęli dom Szyperów. W trakcie przesłuchań nie stosowano bicia. Na podstawie selekcji wybrano jedenastu mężczyzn, których wywieziono dalej. Żaden z nich nie wrócił. Pozostali mężczyźni zostali uwolnieni. Na terenie gminy Sztabin w Obławie Augustowskiej aresztowano i wywieziono 126 osób.
Mogiła z okresu Powstania Styczniowego
Na cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła potajemnie pochowanych 20 powstańców z oddziału płk. Józefa Konstantego Ramotowskiego „Wawra”, poległych w bojach stoczonych pod Jastrzębną i Balinką w Puszczy Augustowskiej w 1863 r. oraz zmarłych z powodu odniesionych ran. Przywożono ich nocą po kryjomu i grzebano, a mogiły maskowano.
W latach 80. XX w. z inicjatywy Witolda Lewoca i ówczesnego proboszcza ks. Jana Wnorowskiego zlokalizowano miejsce mogił, które zostało upamiętnione pomnikiem z wznoszącym się do lotu orłem. Na cmentarzu spoczywa także Jan Matejuszczyk, żołnierz armii amerykańskiej, poległy podczas I wojny światowej.
Źródło:
- Grzegorz Ryżewski; Kościół pw. św. Rocha w Krasnymborze – z dziejów świątyni i parafii „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” 2007;
- Studia i materiały do dziejów pojezierza augustowskiego; pod red. Jerzego Antoniewicza; Białystok 1967;
- Katalog miejsc pamięci powstania styczniowego w województwie podlaskim; Redakcja: Iwona Gorska; Białystok 2013;
- Joanna Tomalska-Więcek; Sanktuaria maryjne na Podlasiu
Dodaj komentarz na Facebooku