Stegna – nadmorska wieś odwiedzana przez tysiące turystów

Stegna – wieś położona w województwie pomorskim, w powiecie nowodworskim, w rejonie Mierzei Wiślanej.

Najstarsze pisemne informacje na temat osady pochodzą z I połowy XV wieku, jednak jej utworzenie miało przypaść już na XIII w. Początkowo istniały dwie osady. Jedna na północy to Steegen, gdzie mieszkali rybacy. Druga o nazwie Kobbelgrube, znajdowała się na południu, gdzie osadnicy trudnili się wypasem koni dla Zakonu Krzyżackiego. W tej właśnie osadzie, w 1465 roku prowadzono rokowania polsko – krzyżackie, mające doprowadzić do zakończenia wojny 13-letniej. Uczestniczyć w nich miał kronikarz Jan Długosz, a także doktor Jakub Szadek i biskup warmiński Paweł Legendorf. Rozmowy przypuszczalnie odbywały się w kościele, niestety późniejsze losy tej świątyni nie są znane.

Kościół ewangelicki

W 1608 r., za czasów urzędowania proboszcza Georga Kleina wzniesiono tzw. „kościół rybacki”, który to w 1676 r. częściowo spłonął. W jego miejsce, w latach 1681 – 1683 wybudowano nową świątynię, pod nadzorem mistrza budownictwa miejskiego w Gdańsku, Petera Willera. Do 1945 roku pełniła rolę zboru ewangelickiego pw. Św. Zbawiciela, dziś jest to kościół katolicki Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XVIII wieku. Cały strop oraz część ścian bocznych świątyni pokrywa malowidło na płótnie z 1688 roku, które prawdopodobnie jest dziełem Reinholda Schneidera z Gdańska. Jest to prawdopodobnie największy obraz w Polsce i jeden z największych w Europie. Do stropu podwieszony jest model statku podarowany parafii jako wotum za ocalenie życia od załogi tego statku. Co roku w świątyni odbywa się Międzynarodowy Festiwal Organowy organizowany przez Filharmonię Bałtycką im. Fryderyka Chopina w Gdańsku. Po drugiej stronie ulicy znajduje się jeden z najstarszych zachowanych w Stegnie budynków mieszkalnych, wzniesiony w końcu XVIII wieku.

Jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, w 1885 r. wieś zamieszkiwało 1133 ewangelików i 5 katolików. Mieszkańcy trudnili się rolą, drobnym handlem i rybołówstwem. Nazwę Kobbelgrube na Steegen zmieniono w XIX wieku. W 1722 roku miano zaleźć w Stegnie starożytne monety arabskie. Z kolei w 1889 r. odkryto ok. 50 guzików bursztynowych pochodzących z epoki kamiennej.

Legenda o wielkim skarbie

Ze Stegną wiąże się legenda. Dotyczyć ona miała wielkiego skarbu, którego nigdy nie odnaleziono. Według ludowej opowiastki mieszkańca Stegny, Chrystiana Kunke, złodzieja i bandytę skazano na karę śmierci, gdyż nie chciał on ujawnić informacji na temat miejsca, w którym ukryto skarby. Kunkr miał jedynie odpowiedzieć Krzyżakom: „pomimo, że stoicie w pobliżu nagromadzonych latami ogromnej ilości złotych monet, bursztynu, złotych ozdób, nie znajdziecie tego bogactwa bo pilnują go siły nieczyste”.

O dawnych mieszkańcach w procesach sądowych

Zachowane do dziś akta sądowe z XVI i XVII wieku są świetnym źródłem informacji o dawnych mieszkańcach wsi na Mierzei Wiślanej. Takie informacje ludziach ze Stegny znajdziemy w książce Jaśminy Korczak-Siedleckiej „Przemoc i honor w życiu społecznym wsi na Mierzei Wiślanej w XVI–XVII wieku”.

Dowiadujemy się z niej o konflikcie jaki miał miejsce w Stegnie w 1642 roku. „Biesiadnicy siedzieli wspólnie za stołem i przypijali do siebie, co było powszechnym wyrazem zgody, szacunku i sympatii. Jeden z gości o imieniu Thomas Lütkeman chciał przypić do drugiego – Bartelmeßa Telke, wypowiadając pomyślną formułę: „Boże, dopomóż, Telke, na zdrowie!” i klepnął go w plecy. Uderzenie miało być prawdopodobnie przyjacielskie, ale zostało odebrane jako wrogie, bo Bartelmeß odpowiedział: „co go Lütkeman bije”. Współbiesiadnik nie zmieszał się jednak, ale kontynuował okazywanie dobrych zamiarów przez zachętę do oddania kuksańca: „Masz moje ramię, uderz mnie też”. Telke ponownie okazał dezaprobatę, mówiąc: „Uderzę cię ja zaraz pięścią między oczy”. Gdy następnie próbował wstać od stołu, Thomas powiedział: „Telke, uderz mnie znowu w szyję, ja ci to wytrzymam, ale nie uciekaj mi”. Po tych słowach rozgorzała bójka.”

Później Tekle tłumaczył że na jego nastrój wpłynęły m. in. ostatnie bóle zębów, stwierdzając że „większość złodziei na szubienicy ma lepsze zęby niż on”.

Inna sprawa dotyczyła gwałtu małżeńskiego. Jak się okazuje mężczyzna miał bezwzględne prawo do ciała swojej żony. A pokłócona ze swoim mężem mieszkanka Stegny musiała obiecać przed sądem, że „w przyszłości nie będzie małżonkowi odmawiać swojego ciała”. Z kolei z siostry karczmarza w Stegnie „trzy razy kurwę zrobiono”, gdyż trzy razy zaszła w pozamałżeńską ciążę, każdą z innym partnerem.

Kolejny proces dotyczył konfliktu rodzinnego. Bartel Schwartz pozwany był przez swojego teścia Petera Krutscha, starostę Stegny. Starosta zarzucił swemu zięciowi niewypełnianie podstawowych obowiązków wobec rodziny, stwierdzając że to żona zapewnia pożywienie rodzinie, a Bartel nie dość że swych obowiązków nie dopełnia to wykrada im ostatni kęs. Pojawiła się też przemoc fizyczna wobec żony. Sąd zobowiązał pozwanego do przyrzeczenia, że „odtąd wobec swojej żony i dzieci będzie się stosowniej zachowywał i chce je żywić jak honorowy człowiek”.

Poznajemy też mieszkańców od strony dość agresywnych zachowań. Przykładowo, gdy właśnie kupione świnie braci Lüttke, w trakcie opijania transakcji ze sprzedawcą, zmieszały się ze swoim starym stadem, bracia napadli na kupca. Zaczęło się od duszenia, a gdy temu udało się uciec, gonili go, bili i rzucali w niego kamieniami. Innym razem niejaki Heinrich Zoll wymierzył kopniak młodemu mężczyźnie ze Stegny kopniak, gdy ten przygniótł drzwiami córkę Zolla. W odwecie mężczyzna rzucił kadź w głowę napastnika. Na co Zoll wyciągnął nóż i pociął przeciwnika.

Leśny amfiteatr

Okolice Stegny i sama miejscowość od wieków były związane z Gdańskiem, choć na krótki okres w XVII wieku przeszła w ręce Szwedów. W 1919 r. należała do granic Wolnego Miasta Gdańska, a w 1939r. włączona do niemieckiej III Rzeszy.

W pierwszych latach XX wieku powstał w Stegnie amfiteatr, w naturalnie ukształtowanym leśnym terenie, przy drodze na plażę. Nazywany był Waldfestplatz. Organizowano tam imprezy taneczne oraz koncerty dla letników odwiedzających Mierzeję Wiślaną. Dziś w miejscu starego amfiteatru pozostało jedynie ukształtowanie terenu.

Turystyczna miejscowość

Stegna do 1945 r. była głównie wioską rybacką, rzadko odwiedzaną przez turystów. W czasach PRL stała się ośrodkiem turystycznym, powstało tu wiele zakładowych ośrodków wczasowych. Obecnie każdego roku Stegnę odwiedzają tysiące turystów. A to co ich najbardziej przyciąga to rozległa, piaszczysta plaża z mnóstwem atrakcji skierowanych głównie do najmłodszych wczasowiczów, szeroko rozwinięta infrastruktura turystyczna, czyli liczne obiekty noclegowe i gastronomiczne, dyskoteki, park linowy itp.

Według spisu powszechnego z 2021r. wieś zamieszkuje ponad 2,2 tys. osób. W latach 1998 – 2021 liczba mieszkańców wzrosła o 13 proc.

Stegna położona jest w otulinie Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana, który powołano do życia w 1985 r. Ma on siedzibę w Stegnie, w której działa Centrum Edukacji Ekologicznej, promujące walory krajobrazowe Mierzei Wiślanej i Żuław. Pracownicy parku we współpracy z Nadleśnictwem Elbląg i Muzeum Stutthof, stworzyli blisko dwu kilometrową ścieżkę edukacyjną „Las wokół nas”. Na czternastu przystankach znajdują się informacje na temat środowiska leśnego, składu drzewostanu Mierzei Wiślanej, a także o tutejszych zwierzętach, grzybach i porostach. Warstwę przyrodniczą uzupełniają tablice upamiętniające wydarzenia z okresu II Wojny Światowej. Ścieżka swój początek ma właśnie w Stegnie.

Bursztynowa Stegna

W miejscowości znajduje się prywatne Muzeum Bursztynu Wojciecha Głodzika mieszczące się w domu podcieniowym. Wśród gromadzonych przez lata zbiorów możemy zobaczyć kolekcję unikatowych brył bursztynu bałtyckiego oraz uwięzionych w nich owadów i roślin, odkryć historię zaginionej Bursztynowej Komnaty, zapoznać się z początkami bursztynnictwa, a nawet nauczyć się odróżnić bursztyn od podróbek.

Od ponad dwudziestu lat Gmina Stegna organizuje Mistrzostwa Świata w Poławianiu Bursztynu. Zawody polegają na wyławianiu i wybieraniu jak największej liczby bursztynowych bryłek w wyznaczonym czasie. W tych dniach odbywa się szereg imprez towarzyszących.

Źródło:

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI;
• Agnieszka Wołowicz; Pierwowzory graficzne dekoracji malarskiej stropu i ścian kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Stegnie; 2008;
• Jolanta Bulak; Dziedzictwo kulturowe otuliny Parku Krajobrazowego „Mierzeja Wiślana” – skarby kościoła ze Stegny; 2014;
• Jaśmina Korczak-Siedlecka „Przemoc i honor w życiu społecznym wsi na Mierzei Wiślanej w XVI–XVII wieku”. Toruń 2021;
• stegna.pl