Wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Białowieża.
Nazwa wsi związana jest z zagrodą do polowań Teremiska, zbudowaną na zlecenie Stanisława Augusta Poniatowskiego. („Ochrona i łowy: Puszcza Białowieska w czasach królewskich” pod redakcją Tomasza Samojlika). Pierwszą zagrodę łowiecką założył Stefan Batory, pod nazwą Wielka Kletna, która znajdowała się w okolicach źródeł rzeczki Orłówki. Obecnie w miejscu zagrody Teremiska znajduje się Ośrodek Hodowli Żubrów. Polowanie polegało na zaganianiu zapędzonej wcześniej do zagród zwierzyny pod specjalną altanę wielkości sali balowej, gdzie król w towarzystwie dworu i gości posilali się i strzelali do wystawionej zwierzyny.
Mieszkańcy wsi
Historia wsi (podobnie jak blisko położonych wsi: Budy i Pogorzelce) związana jest z użytkowaniem Puszczy Białowieskiej. Więcej informacji na stronie Budy – wieś leśnych osadników. Do pracy w przemyśle leśnym sprowadzono ludność z Mazowsza.
„W kilku wioskach pośród puszczy położonych, jak Teremiska, Pogorzelce, Budy, mieszkają Mazury, dawniej zwani Budnikami, sprowadzeni niegdyś tutaj dla wypalania potażu, smoły i terpentyny.” Zygmunt Gloger, Pisma rozproszone, tom III, 1890-1910.
To jednak nie jedyni mieszkańcy wsi. W 1826 r. „Dziennik Warszawski” pisał, że mieszkańcami puszczańskich wsi: „są Rusini w znacznej części Litwy zamieszkali. Ich język jest ruski” (Hedemann O.) Nazwiska jednych z pierwszych mieszkańców Teremisek przytaczane przez Ottona Hedemanna to: Wiszniewscy, Paluchowie, Smokiulewicze, Dobrzyńscy. Z czasem część nazwisk została przekształcona, np. ze Smokiulewicz na Smoktunowicz. Mieszkańcy uprawiali ziemię oraz wykonywali prace leśne. Rodziny Smoktunowiczów, Wiszniewskich i Artemiuków pracowały w terenowej administracji leśnej. Mieszkańcy wsi uczestniczyli także w polowaniach monarszych, za co otrzymywali dodatkowe wynagrodzenie.
W 1912r. po polowaniu w nadleśnictwie Zwierzyniec, car Mikołaj II, w drodze do Białowieży odwiedził dom strażnika łowieckiego Bazylego Smoktunowicza, gdzie wypił tradycyjnie parzoną w tulskim samowarze herbatę, a w kołysce niemowlęcia zostawił kilkaset rubli.
Czas wojen
Puszczańskie wsie systematycznie rozrastały się do początku XX w. Podczas I wojny światowej, głównie w wyniku propagandy Rosjan, wśród mieszkańców pojawił się ogromny strach przed Niemcami. Część mieszkańców ukryła się w lasach, część opuściła domy i udała się na bieżeństwo w głąb Rosji za wycofującą się armią rosyjską. Po powrocie w latach 1918–1924 odbudowali spalone siedliska. W okresie międzywojennym większość z nich znalazła zatrudnienie w przemyśle leśnym.
Mieszkańcy Teremisek wzięli udział w kampanii wrześniowej 1939 roku, Smoktunowicze i Artemiukowie walczyli w obronie Warszawy. Z kolei Mikołaj Nikitiuk, podoficer ułanów został powołany do macierzystego pułku ułanów w Nieświeżu. 24 września 1939r. został ujęty przez władzę sowiecką i osadzony w wagonie pociągu pełnego oficerów i żołnierzy WP. Słoniną przekupił konwojenta, który pozwolił mu zbiec z transportu. Z kolei Antoni Artemiuk dostał się do niewoli sowieckiej, gdzie zgłosił się do armii Andersa i uczestniczył w bitwie o Monte Cassino.
Pierwszy oddział niemiecki zjawił się w Teremiskach na początku września. Około 20 żołnierzy idących od strony Hajnówki, wyszło z lasu na łąki nad Łutownią. Po krótkim postoju udali się w kierunku Starej Białowieży. W tym samym czasie przez Teremiski przeszedł na wschód oddział polskiej kawalerii. Mieszkańcy obawiając się Niemców, ukryli się w pobliskich lasach. Wydarzenia te opisuje Borys Nikitiuk w książce „Ziemia Hajnowska (1939 – 2003)”.
Pacyfikacja wsi
Po wkroczeniu wojsk niemieckich, 25 lipca 1941 roku, Niemcy przeprowadzili akcję wysiedleńczą. Mieszkańców Teremisek oraz sąsiednich wsi: Bud i Pogorzelec, łącznie 183 rodziny, wywieziono do wsi Smolany i Zagórze, w okolice Prużan (obecnie Białoruś). W trakcie pacyfikacji Teremisek zabito mieszkańca Grzegorza Artemiuka. 27 lipca 1941r. wieś całkowicie spalono.
„Zakwaterowano nas w stodole u zamożnego gospodarza w Zagórzu. Ojca zabrano do budowy lotniska w Prużanach, a matka musiała iść do pracy w pole tego gospodarza, nie otrzymując za to żadnej zapłaty, ani produktów żywnościowych. Zawisła groźba głodu. Zmuszony więc byłem żebrać po okolicznych wsiach. Wkrótce ojciec zbiegł z lotniska i pod osłoną nocy wywiózł naszą rodzinę z Zagórza, następnie leśnymi drogami dotarliśmy do Hajnówki, gdzie dowiedzieliśmy się o spaleniu naszej wsi”. Borys Nikitiuk „Ziemia Hajnowska (1939 – 2003)”
Przed pacyfikacją wieś liczyła 56 gospodarstw i ok. 300 mieszkańców. Przed wojną funkcjonowała we wsi czteroklasowa szkoła podstawowa.
Mieszkańcy powrócili po wojnie by ponownie odbudować swoje gospodarstwa. Jednak puszczańską wieś próbowała też zlikwidować władza ludowa. Pod koniec lat 40. z inicjatywy Ministerstwa Leśnictwa przygotowano plan przesiedlenia mieszkańców. Oferowano im gospodarstwa rolne w trzech powiatach województwa białostockiego m.in. w powiecie Gołdap. Wieś miała zostać zalesiona. Z braku zainteresowania ze strony mieszkańców z akcji przesiedleńczej zrezygnowano.
Cmentarzysko
Od 2004r. na terenie Teremiski – Dąbrowa prowadzone były badania archeologiczne, przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie oraz Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży. Odkryto wówczas cmentarzysko kurhanowe.
„Na odcinku o długości ok. 300 m znajdują się co najmniej 24 kopce ziemne, tworzące dwa oddzielne skupiska. Grupa wschodnia składa się z 12 dużych kurhanów o średnicy 10-15 m i wysokości 1-1,5 m. Grupa zachodnia – to małe kopce o średnicy około 5-7 m i wysokości 0,4-0,5 m.” Krasnodębski Dariusz; Olczak Hanna, Badania archeologiczne w Puszczy Białowieskiej na stanowisku Teremiski-Dąbrowa, oddz. 338 A i B.
Podczas badań sondażowych rozkopano dwa kopce. Okazało się, że pod jednym zalegała warstwa zawierająca materiały pradziejowe określona jako warstw próchnicy pierwotnej. Pod nasypami kurhanów, nie natrafiono na pochówki lub inne nawarstwienia antropogeniczne związane z kopcami. Jedynie w warstwie humusu i górnej warstwie nasypów wystąpiły drobne fragmenty przepalonych kości ludzkich i fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej. (D. Krasnodębski, H. Olczak).
Współcześnie
Teremiski znajdują się w obszarze chronionego krajobrazu Natura 2000. Zachował się tu układ szeregówki, czyli wsi z regularnie położonymi polami i zwarcie ustawionymi zagrodami, wzdłuż prostej ulicy. Od dawna mieszkańcy zaprzestali użytkowania wielu działek rolniczych, co w efekcie doprowadziło do naturalnych procesów zarastania tych miejsc.
Od 2004 roku w drewnianej stodole działa w Teremiskach teatr, który jest własnością Katarzyny i Pawła Winiarskich. Jest to nieformalna społeczna instytucja kultury prowadzonymi w ramach Fundacji Edukacyjnej Jacka Kuronia. Z okazji 10-lecia obchodzonego w sierpniu 2014 roku powstał klip filmowy o Teatrze w Teremiskach, który można obejrzeć na stronie YouTube.
Przez wieś przebiega Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo.
Dodaj komentarz na Facebooku