Czarny Potok – wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, na stokach wzgórz Czarny Las i Gródek, z których roztacza się widok pasm górskich otaczających Kotlinę Sądecką.
Najstarszy zachowany dokument świadczący o istnieniu wsi pochodzi z 1317r. Mieszkańcy przyjęli tę datę jako początkową dla swej miejscowości i w 2017 roku obchodzili 700-lecie jej istnienia.
Dzięki wykopaliskom przeprowadzonym tu w latach 50. XX wieku przez prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego Andrzeja Żakiego, wiemy że osadnictwo na tych terenach sięga bardziej zamierzchłych czasów. Podczas prac znaleziono ceramikę i monety „z czasów wpływów rzymskich”.
Prawdopodobnie już w drugiej połowie XIII wieku powstała tu parafia, ufundowana przez miejscowe rody rycerskie. Jednak akta średniowiecznej parafii nie zachowały się. Według miejscowych legend, w tym okresie, na wzgórzu Gródek miało znajdować się także warowne grodzisko. O jego istnieniu świadczyć mają resztki ruin i wały zachowane od strony południowo-zachodniej na długości 25m.
Parafia czarnopotocka
Początkowo wieś była własnością biskupa krakowskiego. W księdze uposażeń diecezji krakowskiej z lat 1470-1480, Jan Długosz zawarł: „W Czarnym Potoku jest kościół parafialny pod wezwaniem Św. Marcina. Wieś zamieszkiwana jest przez paru kmieci, jest tu kilka karczm, resztę wsi stanowią zagrodnicy. Wszyscy oni obowiązani są do uiszczenia dziesiątego snopka i opłat stołowych dla biskupstwa krakowskiego. Wartość tych świadczeń wynosi 4 marki”.
Później wieś stała się własnością szlachecką, w tym takich rodów jak: Rogowskich, Wielogłowskich, Waligórskich i Reklewskich. Wspominany przez Jana Długosza kościół zbudowany został w 1449r. W rejestrach z początku XVI pojawia się informacja, iż świątynia jest bardzo mała. W kościele znajdował się tryptyk Opłakiwanie Chrystusa, który obdarzany czcią wiernych, przez 200 lat znajdował się w głównym ołtarzu. Usunięty z ołtarza mógł być po 1649 roku, gdyż na ten rok datowany jest drugi obraz o tematyce pasyjnej, tzw. Pieta. Obraz Opłakiwanie Chrystusa w 1932r. został umieszczony w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.
W XVII wieku parafia obejmowała wsie Czarny Potok i Jastrzębie, potem sukcesywnie dołączano do niej również Młyńczyska, Szczereż, Jadamwolę i Olszanę. W 1629r. Czarny Potok pozostawał w posiadaniu trzech właścicieli: Adama Wielogłowskiego, Sebastiana Wielogłowskiego i Sebastiana Uchacza. Wielogłowscy byli w posiadaniu rozległych dóbr ziemskich w Sądecczyźnie, a ich rodową siedzibą były Wielogłowy koło Nowego Sącza. Wielogłowscy wydzierżawili swoją część Kasprowi Łapce, co prawdopodobnie uchroniło czarnopotocki kościół od przejęcia przez arian, a tym samym uchroniło przed zniszczeniem obraz Opłakiwanie Chrystusa. Zarówno Wielogłowscy jak i Rogowscy byli arianami, którzy to nie uznawali czci obrazów i figur kultowych.
Kult obrazu Matki Bożej Bolesnej
Obecny kościół wybudowano w 1755 r. Z biegiem lat znajdująca się w świątyni Pieta czarnopotocka słynąć zaczęła wieloma cudami. Otaczana była więc czcią przez mieszkańców i przybywających tu licznych pątników. Wraz z rozwojem kultu Matki Bożej Bolesnej kościół okazał się zbyt mały i w 1906 r. przeprowadzono remont. Dobudowano kaplicę oraz wieżę, przedłużono nawę. W 1999r. abp Wiktor Skworc dokonał koronacji cudownego obrazu. Korony dla czarnopotockiej Piety poświęcił Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Polski w 1979 roku na krakowskich Błoniach.
Przy świątyni rośnie lipa szerokolistna o wysokości 22 m, obwód pnia ok. 10 m, jeden z najstarszych okazów tego gatunku w Polsce. Jej wiek określny jest na ok. 600 lat. Jednak część głównego pnia wypróchniała i została przykryta drewnianym dwupoziomowym daszkiem pokrytym gontem. W podłużnym otworze zewnętrznym umiejscowiono podświetlaną, kapliczkę szafkową z figurką Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Od frontowej strony kościoła, w 2000 r. zbudowano kaplicę polową, jako dziękczynne wotum parafii za koronację Cudownego Obrazu. W 2016 r. powstały w Czarnym Potoku stacje drogi krzyżowej rozmieszczone na trasie między kościołem a krzyżem na Gródku, gdzie znajduje się żelazny krzyż, który ma 12 m wysokości.
Ostatnimi właścicielami ziem w Czarnym Potoku mieli być: Hipolit Reklewski, Jan Reklewski i Wanda Bieniaszewska. Stałe kłótnie właścicieli ziemskich z chłopami doprowadziły do kilkukrotnych podpaleń zagród, a w efekcie nawet do tragedii. Dziedzic Hipolit Reklewski miał procesować się o ziemię z chłopem Danicą. Gdy dwór odebrał Danicy pole, ten zrozpaczony zabił dziedzica siekierką. Tragicznie miał również skończyć Jan Reklewski, adwokat praktykujący w Krakowie – wieszając się w mieszkaniu w roku 1931.
Czas wojen
Lata 1880 – 1914 to czas wielkiej emigracji zarobkowej. Mieszkańcy Czarnego Potoku wyjeżdżali głównie do Niemiec i na Węgry. Do Stanów Zjednoczonych wyjechały 24 osoby, z których powróciło 14 osób. W okresie I wojny światowej w Czarnym Potoku przez pewien czas przebywał oddział legionistów. Podczas okupacji niemieckiej wywiezionych zostało 20 mieszkańców na przymusowe prace do Niemiec. Przeciw okupantowi ludność organizowała akcje dywersyjne, a także uczestniczyła w walkach zbrojnych. Działała ludowa organizacja konspiracyjna, tzw. Chłopska Straż (Chłostra), a także oddziały AK. Partyzanci potoccy brali udział w starciach z Niemcami w miejscowościach: Młyńczyska, Olszana i Łukowica. Mieszkańcy Jan i Karol Potoccy za ukrywanie partyzantów zostali przez hitlerowców zamordowani.
Po wojnie majątek ziemski został rozparcelowany. Lasy dworskie, o obszarze 115 ha zostały upaństwowione, a 30 chłopów otrzymało ziemię o pow. 1-2 ha każdy.
Współcześnie
Obecnie Czarny Potok jest jednym z ważniejszych ośrodków sadowniczych w okolicy. Dawniej dominowały tu sady przydomowe i wysokopienne, które łącznie zajmowały około 20 proc. użytków rolnych wsi. Dziś miejsca tradycyjnej uprawy roli, zdominowały sady. Obecnie sady w Czarnym Potoku zajmują ponad 60 proc. z 320 hektarów użytków rolnych. Według spisu powszechnego z 2021r. Czarny Potok liczy ponad 600 mieszkańców. W latach 1998-2021 liczba mieszkańców wzrosła o ok. 10 proc.
Okolice Czarnego Potoku był inspiracją dla polskich pisarek. W okresie międzywojennym przyjeżdżała tu znana powieściopisarka Zofia Kossak-Szczucka. W efekcie bohaterami jej powieści „Złota wolność”, są dwaj bracia Sebastian i Piotr Pielsz z Czarnego Potoka. Po wojnie w Czarnym Potoku i okolicach przebywała Maria Kownacka. Pobyt w tym regionie zaowocował taką twórczością jak : „Rogaś z doliny Roztoki”, „Szkoła nad obłokami” i sztuka kukiełkowa dla dzieci „Bida w sadzie”. Z kolei w kościele parafialnym kręcone były sceny do serialu „Polskie drogi”.
Źródła:
- Jan Długosz, Liber beneficiorum( .. .) opera omnia, tom VIII;
- Rocznik Sądecki, tom XXIII; Nowy Sącz 1995r;
- Rocznik Sądecki, tom XXVIII; Nowy Sącz 2000r;
- Beskid Wyspowy. Przewodnik, Dariusz Gacek, Pruszków 2012r;
- polskawliczbach.pl
- www.parafiaczarnypotok.pl
Dodaj komentarz na Facebooku