Zubacze – wieś z zabytkową cerkwią

Zubacze – wieś położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, ok. 1,5 km od granicy z Białorusią.

Pierwsze informacje na temat wsi pochodzą z w XV wieku, gdy zarządzana była przez bojarski ród Tur-Zubackich. Kolejnym właścicielem był Andrzej Wojna. W XVII i początku XVIII wieku majątek należała do dóbr Sapiehów. Następnie w XVIII i XIX wieku dobra te były w rękach rodu Pusłowskich. W 1846r. w Zubaczach urodził się jeden z potomków – Zbigniew Pusłowski.

„Tysiąc osiemset sześćdziesiątego czwartego roku maja 2 dnia, w Wysokolitowskim Rzymsko-Katolickim Kościele, ochrzczono dziecko imionami Zbigniew Hugo – Ks. Leonard Kosinski kapłan tegoż Kościoła dopełnił wszystkich obrzędów sakramentu – syna Szlachetnych Tytusa i Pauliny urodzonej Zienkowicz Pusłowskich ślubnych małżonków, urodzonego 1864 Roku Kwietnia 1. dnia, we dworze Zubaczu w wysockiej parafii. – Rodzicami chrzestnymi byli szlachetni Feliks Ponikwicki z Marią Ponikwicką panienką.” Źródło: Wypis z księgi metrykalnej chrztów z Parafii Rzymskokatolickiej w Wysokolitowsku z dnia 23.02.1873 roku.

Prawosławna parafia w Zubaczach

Jak podaje słownik geograficzny Królestwa Polskiego, w latach 1880-1914, wieś Zubacze miała 32 domy, cerkiew i szkołę. Parafia w Zubaczach wymieniana jest w dokumentach z 1677r. Znajdowała się tu wtedy cerkiew pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W skład parafii wchodziły m.in: Zubacze, Bobrówka, Borowiki, Tumin Mały, Tumin Wielki, Turowszczyzna, Wólka i Wyczółki. W 1847 parafia liczyła około 1400 wiernych. W listopadzie 1895 spłonęła cerkiew parafialna. Na jej miejscu zbudowano nową – już pod wezwaniem Opieki Matki Bożej (poświęconą 1 października 1896).

Nowa, drewniana cerkiew zbudowana została na planie krzyża. Część centralną zbudowano na planie kwadratu, pokryto dachem namiotowym z ośmioboczną wieżą. Zwieńczono cebulastym hełmem blaszanym. Drewnianą dzwonnicę wybudowano w tym samym okresie.

Czas wojen

W 1915 mieszkańcy zmuszeni zostali do przemieszczenia się w głąb Rosji. Podczas I wojny światowej, armia rosyjska, po przerwaniu linii frontu przez wojska niemieckie, przyjęła taktykę spalonej ziemi, wzywając ludność do opuszczenia swoich domów, często majątek przejmując lub niszcząc. Powrót z bieżeństwa nastąpił w latach 1919–1920.

W okresie międzywojennym parafia w Zubaczach otrzymała status etatowej. Należała do dekanatu w Wysokim Litewskim, w diecezji pińsko-poleskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W 1932 do parafii należały 463 rodziny.

We wrześniu 1939 r. w rejonie lasów Czeremcha-Zubacze doszło do zabójstwa kilkunastu żołnierzy Wojska Polskiego. Jak podaje IPN w Białymstoku mogła być to grupa taborowa polskiej kawalerii, odłączoną od sił głównych wycofujących się na wschód. Śpiących żołnierzy mieli zaatakować uzbrojeni w noże i siekiery Ukraińcy, których celem było zdobycie broni na wyposażenie ukraińskich oddziałów samoobrony.

Po II wojnie światowej, wsie Łumno, Łumianka i Tumin włączono do Białoruskiej SRR, do parafii w Zubaczach dołączono Połowce, Stawiszcze i osadę Chlewiszcze. Na początku lat 80. do parafii należały miejscowości: Zubacze, Berezyszcze, Bobrówka, Chlewiszcze, Jancewicze, Połowce, Stawiszcze, Wólka Nurzecka, Wyczółki oraz częściowo Czeremcha. W 1984 z terytorium parafii wyłączono Czeremchę.

W 2001 roku cerkiew pw. Opieki Matki Bożej oraz dzwonnica wpisane zostały do rejestru zabytków nieruchomych województwa podlaskiego.

Zainteresowanie wśród turystów wzbudza cmentarz prawosławny w Zubaczach. Położony jest na piaskowej wydmie wśród starych sosen. Nagrobki pomalowane są tu na różne kolory, najczęściej białe, zielone i niebieskie. Niemal każdy grób zdobią kwiaty lub kokardy. Na terenie cmentarza znajduje się Cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy z 1978r, zbudowana z białej cegły.

Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku liczba ludności w Zubaczach wynosiła 43, z czego 53,5 proc. to kobiety. W okresie 20 lat liczba mieszkańców zmalała o 67 proc. We wsi znajduje się Pasieka Zubacze należąca do Bazylego Musiuka.

 

Źródło: